Türk və dünya: munis tariximiz. Мурад Аджи

Чтение книги онлайн.

1

Tarixən İran bu gün fars dövləti kimi tanıdılan diyar deyil, irəlidə görünəcəyi kimi, bu, Qədim Vətənimizin Manna-Midiya, sonralar Azərbaycan adı ilə tanınmış Cənub hissəsidir. Toponim =ır (qədim türk tayfası) +an (qədim türk cəm şəkilçisi) yəni ırların (>uzların) yaşadıqları yer. T.Hacıyev.

2

Bunu qonşu ermənilərin Azərbaycanın qədim Qarabağ diyarına qarşı torpaq iddiasında əyani görürük. Tarixən dövlətçiliyi olmamış ermənilərin işğalçılıq, qəsbkarlıq, insan qırğını ideyalarına həmişə Eçmiədzin kilsəsi başçılıq etmişdir. T.H.

3

Qədim Rusiyada öz əvvəlki mövqeyini itirdiyinə görə həyat vəsaitindən, hüquqlarından məhrum edilmiş adamlara deyiblər. T.H.

4

Qədim Rusiyada öz əvvəlki mövqeyini itirdiyinə görə həyat vəsaitindən, hüquqlarından məhrum edilmiş adamlara deyiblər. T.H.

5

Bu tədqiqatçıların siyahısında iki nəfər istisna var:

a)Bunlardan biri P.Melioranskidir. O, XIX əsrin 90-cı illərində «Kül tigin» abidəsindən danışarkən arşakilərin pulunun üstündə Orxon run yazısının tipində damğa olduğunu söyləyənlərə isnad edir. Özü bu fikri bölüşdürməsə də, hər halda faktlığını göstərir yəni arşakilər dövlətinin pulunda türk damğası– hərfi varsa, deməli, bu mədəniyyət, bu dövlət türkündür.

b)XX əsrin 80-ci illərində türk etnosunun istedadlı tədqiqatçısı L. Qumilyov qətiyyətlə dedi ki, arşakilər türkdür. Hətta arşakilərin Türküstandan gəlmiş olmasını deyən alim, onların Azərbaycanda müstəqil sülalələr kimi yaşadıqlarını dedikdən sonra məhz belə ifadə işlədir: «Y.e.nın VI əsrindən sonra onlar yerli türklərin içində əridilər*. T.H.

6

Bugünkü İranın Parfiya, bugünkü farscanın tarixi farsca, tarixi farscanın tarixi parfca-türkcə ilə nıünasibətlərini qavramaq baxımından V. Bartoldun bu sözləri xüsusi dəyər kəsb edir. Bartold sasanilərin ilk mərhələsində öz dövlətləri üçün ədəbi dili, əslində dövlət dilini parflardan hazır götürdüklərini söyləyir. Keçən əsrlərdəki şovinist və avrosentrist mövqedən fərqli olaraq, artıq bu gün parfların türklüyü qəbul olunur. Deməli, Sasanilər parf türkcəsini, bir sözlə türkcəni ədəbi və dövlət dili kimi işlədirmişlər. Sasanilər hind-Avropa mənşəli etnosun dövlətini qururdular. Deyildiyi kimi, ölkədə birlik, sakitlik onların quruculuğunda vacib idi. Bunun üçün də parfları-türkləri özlərindən itələməmək xatirinə parfca-türkcəni ədəbi dil kimi işlətməyi özlərinə rəva bilirlər. Görünür, mühüm bir tutacaq da o olmuşdur ki, həmin dövrdə ölkədə ikidillilik yaşanmışdır: farslar türkcəni, türklər də farscanı sərbəst bilmişlər. «İqor polku haqqında povest»in yarandığı dil mənzərəsi kimi: əsər yaranan dövrdə türk və slavyan ikidilliyi olmuşdur. Və həmin dövrdə türkcəni başqa xalqların da bilməsi Parfiya dövlətinin, həm də parfcanın Şərqdəki mövqeyi ilə bağlı imiş. Belə mənzərə çox dövlətlərin tarixi təcrübəsində olub (fransızca ilə bütün Avropanın, türkcə ilə bütün Şərqi dolanmağın mümkün olmuş olmasını xatırlayın. Bu haqda bizim «Azərbaycan ədəbi dili tarixi» [2 hissə, Bakı, 1987) kitabımıza baxın). Ümumiyyətlə, bir dilin başqa xalqın ədəbi dili olması faktları da az olmayıb və bu gün də var (tarixən Azərbaycanda ərəb, fars dilləri, Hindistanda ingilis dili və s.).

Sonrakı dövrlərdə, görünür, qarışma, çarpazlaşma prosesi getmişdir, farsların az olduqları yerlərdə farscanın türkcənin, türklərin azlıq təşkil etdiyi regionlarda parfca-türkcənin farscanın içində əriməsi baş verib.

Hesab etmək olar ki, bu ənənə islam qəbul olunarkən və ondan sonra da davam etmişdir. Bu zəmində türk şairləri farscanı farslar qədər mükəmməl bi СКАЧАТЬ