Türk və dünya: munis tariximiz. Мурад Аджи

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ Əhəmənilərin süqutunun səbəbi də buradan gəlir onlar insanların şüurunu dəyişdirməyə risk edirdilər.

      Mənəvi mədəniyyətin tarixi belə nümunələrə az rast gəlməyib ki, güclü xanədanlar dini ziddiyyətlər ucbatından tarix səhnəsindən gediblər.

      Böyük Parsın yerində hadisələrin səhnəsinə Parfiya gəldi.

      Parfiyada Altay üslubu aydın seçilir. Parfiyanın torpaqları Xəzər dənizinin cənub sahillərindən başlayıb cənuba gedir, Hind çayına qədər uzanır. İndi həmin torpağın böyük hissəsinə Azərbaycan İranı deyirlər. Buranın əhalisi əvvəlki kimi yenə türklərdir.

      Parfiya çarının qohumları Midiyada, Qafqaz Albaniyasında və Ərmən torpağında hakimiyyətdə idilər.

      Parfiya müvəffəqiyyətlə Roma ilə rəqabət aparırdı. Eradan əvvəl I əsrdə ölkə qüdrətinin zirvəsinə çatmışdı.

      Arşakilərin/Arsakilərin kimliyi haqqında alimlər çoxdan mübahisə edirlər. Ancaq bu mübahisələrin nəticəsi yoxdur. Çünki mübahisələrin tozunda çox vacib detallar görünməz olur. Məsələn, çarın möhürü indi İranın Dövlət muzeyindədir.

      Onun üstündə türk run işarələri (Orxon əlifbası) aydınca oxunur.

      Əgər möhürün üstündə türk run yazısı varsa, deməli, bu hökmdar türkdür.

      Deməli, Arşakilər/Arşakilər türkdürlər.

      Ancaq kimə deyirsən, Avropanın və Rusiyanın alimləri Arşakiləri hansı millətin ayağına desən, yazırlar, bircə türkdən başqa.5

      Çarın möhürü də, başqa sənədlər də, real tarix də nəzərə alınmırsa, hətta İranın Altayla, Böyük Köçlə əlaqəsi görülmürsə, onda iranşünaslığa inam qırılır.

      İranlılar sasanilər zamanından, parf çar xanədanını devirəndən sonra tarixi təhrif etməyə başladılar.

      Xələflər özlərini çar (kağan, xan) yox, şah adlandırdılar və İran terminini işlətdilər. Bununla da Parfiya və Arşakilərin yaddaşdan kökünü kəsmək istədilər. Ancaq bunu çox kobud şəkildə etdilər. İranda «yeniləşdirilmiş zərdüştlük» dövlət dini oldu, maqlar və kahinlər ruhaniliyi ələ aldılar.

      Sasanilər Arşakilərin hakimiyyət tarixini iki dəfə azaltdılar və onların nailiyyətlərini öz ayaqlarına yazdılar. Onlar türk Parfiyasını unutmağı məcbur etdilər.

      Amerika şərqşünası R.Tray təəccüblə yazır: «Biz parflar haqqında sələflərindən daha az şey bilirik».

      Qərbdə hətta məşhur alimlərin çox həcmli elmi əsərlərində parf dövrü ümumiyyətlə buraxılır. Elə bil İranda nə parflar, nə də ümumiyyətlə türklər olub.

      Avropa tarixçiləri parflara münasibətdə iki istiqamətə ayrılırlar. Biri ancaq pis tərəfdən yanaşır. Məsələn, M. Delafua 1885-ci ildə Parisdə çıxan kitabında belə yazır: «…parflar (eyni təyinlər türkün adı çəkiləndə də təkrar olunur T.H.) kobud barbar xalqdır. Onun dövlət təşkilatı Attilanınkına bənzəyir».

      Təbii belə münasibət əks-reaksiya döğurmalıydı.

      Əvvəlcə, ikinci münasibət sadəcə birinciyə şübhə ilə yanaşmaqdan ibarət olub. Ancaq arxeoloji qazıntılar bu şübhələri sübutlarla inama çevirdi.

      Tura-Yevropos və Cənubi Türküstanda aparılan qazıntılar ən demaqoq, ən qışqırqan əks-parfçını da susdurdu. Onların tədqiqlərinin əsassızlığını göstərdi.

      Artıq şübhə yeri qalmır ki, Parfiyanın sənəti, memarlığı Avropanın Antik yaradıcılığına təsir göstərib. Heç demə, yunanlar öz gözəl heykəllərini və saraylarını yaradarkən parfların ustalarından və sənətkarlarından öyrənmişlər.

      Pars ölkəsinin İran, Eran, Ariana adlandırılması da maraqlıdır.

      Əksər şərqşünaslar bu toponimdə «ari» sözünü görürlər. Və hesab edirlər ki, bu «arilər ölkəsi» deməkdir.

      Heç demə, bu toponim Parfıya ilə, xan Arşakin gəlişi ilə bağlıdır. Parfiya torpağını xalq «arilər çarlığı» və ya Ariana adlandırırmış.

      Tarixçilər çox könülsüz-könülsüz yazırlar: «Ariana… mahiyyət etibarilə Parfiya çarlığı ilə uyğun gəlir». Maraqlı deyilişdir, deyilmi: «odur» demirlər, «ona uyğun gəlir» deyirlər.

      Hər halda, fakt onları çaşdırır.

      Parfiya tarixi ilə bağlı başqa bir maraqlı hadisə: ikinci türk dalğasının gəlişi ilə yeni bir ad da meydana gəlir: İran.

      Bu faktı bilə-bilə sasanilər İranı ucaltdılar; Parfıyanı unutdurmaq üçün İrandan yapışdılar.

      O vaxtdan Orta Şərqdə Aryana Veca (Ari torpağı, Ari genişliyi) adlı sabitləşməmiş bir toponim mövcuddur.

      Bu sahə həmişə türklər yaşayan əyalətə, türk osmanlıqlarına aid olmuşdur.

      Deməli, cidanı çuvalda gizləmək olmazmış.

      Arşakilər ölkəyə yeni yazı verdilər: run hərfləri – bir halda ki, hərf, deməli, sürətli yazı. Əvvəlki mixi yazının yerinə əlifba!

      Bu, İranın tarixinə «Arşakilər yazısı» kimi daxil oldu.

      Şərqdə bu yazı «soqd və ya uyğur yazısı» kimi də məlumdur.

      İnkarçılar türk yazısını sami (semit) dillərindən birinə aid etmək yolunu tutdular.

      Ancaq bu halda nəzərə almırlar ki, o vaxtlar samilər Babilistanın qulları idi. Və Böyük Parsın ağlına da gəlməzdi ki, qul dilini beynəlxalq hüquq dilinə çevirsin.

      Kir yəhudiləri əsirlikdən xilas etdi, öz vətəninə qayıtmaları üçün onlara icazə verdi (e.ə. 515-ci ildə). Və əvəzində nə dil, nə də yazı götürdü.

      Parsda hər şey özününkü idi. Onda türkün ciddi dövlət cizgiləri vardı.

      Bu cəhət Daranın islahatlarından sonra daha aydın görünürdü. Onun ordusunda süvari əsas rol oynayırdı. Əvvəllər, parf-türk təsirinə qədər Orta Şərqdə bu tipdə, süvarili ordu tətbiq edilməmişdi. Uğurlar bunun nəticəsi idi.

      Türklər uzaq məntəqələr arasında (hərbdə və dinc şəraitdə) atla poçt əlaqə üsulundan istifadə etmişlər (Herodot bunu heyrətlə tərifləyirdi). Bir halda ki, belə əlaqə vasitəsi tətbiq olunur, deməli, bu, yazı ilə edilmiş və deməli, yazı varmış, əlifba işlənirmiş.

      Parf СКАЧАТЬ