Avtoritar şəxsiyyətin necəliyi. Теодор В. Адорно

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ yalnız ayrı-ayrı qruplara bölünür, sonra genişlənir və beləcə davam edir. Bu “yəhudilərin iki tipi” klişesinin18 köməyi ilə öz hədələyici aspektini əldə edən mexanizmdir. “Ağ” yəhudilər və “tacirlər” özü-özlüyündə əsassız və ədalətsiz olub, nəticə etibarilə, həm də gələcəyin “ağlarının”, “tacirlərinin” əleyhinə yönəlib.

      M1222t bütün şkalalar üzrə yuxarı ballı matros peşə məktəbinin kursantıdır və onun fikirlərindən görünür, bu fərq obyektlə bağlı deyil. O, yəhudiləri başqa ştatların sakinlərinin qaradərililərə qarşı olan münasibətləri kimi fərqləndirir. Burada görünür, ümumi irqi xurafatları arasında və azad şəxsi münasibət və təcrübə ilə bağlı uçurum yaranır.

      –Yəhudi problemi haqda nə düşünürsünüz?

      –Qətiyyən gərgin deyil. Mən onlarla ümumi dil tapıram. Cənub yəhudiləri Şimal yəhudilərindən fərqlənirlər. Onlar belə tamahkar deyillər.

      –Qızınızın yəhudiyə ərə getməsinə razı olardınız?

      –Bəli, problemsiz. Qalvestonda bir çox yəhudi ailəsi yaşayır. Texasda yəhudilərə qarşı xurafatlar yoxdur.

      Deyilənlərdə yəhudilər barədə belə şəxsi xarakterli istisnalar aşağıdakı kimi ifadə olunur: məsələn, yüngülcə antisemit meylli radioverilişlər danışanlar yəhudilər barədə heç nə bilmədiyini (“ən yaxşı dostlarımın bəzisi yəhudidir”) deyir. Ola bilsin ki, “ən yaxşı dostlarımın bəzisi” haqqında klişe “insani marağın” xidmətlərini xoş bir formada – güman ki, gizli düşmənçiliyə ciddi surətdə maneçilik törətməyərək, öz mənliyinə itaətlə yanaşan şəxsi təcrübə birləşdirir. Hərdənbir tanışlarla münasibətlərdə güzəştlər mətndə səpələnmiş irqi xarakterli qeydlərlə izah edilir, belə ki, onlar yüngül paranoik çalar alırlar.

      Bütün şkalalar üzrə yuxarı bal toplamış qız olan F109-u misal çəkmək olar. Onun atası şotland-irlandiyalı, anası isə ingilis-irland mənşəli idi. O özünü onlarla identifikasiya etmir. “Mənim yəhudilərə qarşı münasibətim elə əvvəldən yaxşı olmayıb, qaradərililərə qarşı bir qədər antipatiyam var”. Yəhudilər əlbirdirlər, tamahkardırlar, başqalarını aldadırlar. Yəhudilər böyük biznes qururlar. Güman ki, tezliklə onlar ölkəni idarə etməyə başlayacaqlar. Mən mənşəcə yəhudi olan həqiqətən gözəl insan olan bir neçə insan tanıyıram, amma onlar safqanlı yəhudi deyillər. Yəhudilər iri burunlu, gözəl bədən quruluşuna malik olurlar, bunlar balaca hiyləgər adamlardırlar. Qadınlarının tünd saçları, tünd rəngli gözləri olur. Kifayət qədər ucadan danışırlar”.

      “Tərbiyə” ideyasını daha çox əhəmiyyətli hesab edən bu tələbə vicdanı təmiz olmayan insanlar sırasına aiddir. O, münasibətinin yanlış olduğunu bilir. Hesab edir ki, onun təlimə ehtiyacı var və yaxşı olardı ki, özü digər irqlərin nümayəndələri ilə işləsin. İnsan təcrübəsinə stimul verməsinə baxmayaraq, onun həyata keçməyən “mənim ən yaxşı dostum” barədə olan klişenin daxili zəifliyi növbəti sitatda aydın görünür, burada dost və “tacirlər” arasında xətt elə keçir ki, dost da tam olaraq tanınmır.

      –Yəhudilər haqda fikirləriniz nədir?

      –Yəhudilərdə qeyri-yəhudilər arasında fərq var. Mənim çox yaxşı yəhudi rəfiqəm var. Hətta onun yəhudi təşkilatlarında üzv olmasına baxmayaraq ki, bizim münasibətlərimizdə bu heç bir rol oynamır.

      –Onu öz təşkilatınızda görmək sizə xoş olardımı?

      –Nə bilim, … (pauza)… Mənim etiraz etməzdim.

      –Bütün yəhudi qızları qəbul edərdiniz?

      –Xeyr, bir yəhudi kifayətdir, çox olanda isə…

      –Onda nə baş verəcək?

      –Onlar hər yerə burunlarını soxurlar və hər şeyi nəzarət altında saxlamaq istəyirlər. Öz maraqları xatirinə hamısı əlbir olacaqdır. Tacirlər ölkəyə gəldikləri vaxtlarda olduğu kimi əliəyridirlər. Onları San-Fransiskodakı Filmor küçəsində görmək olar. Tacir yəhudilərlə münasibət saxlamıram. Görünür, bu onların ailəmizə olan münasibəti ilə bağlıdır. Atamın onlardan zəhləsi gedir, heç bilmirəm niyə.

      –Nasistlər haqda fikirləriniz necədir?

      –Onlara ehtiyac yox idi, yəhudilərin yaşamaq hüququ var, nə qədər ki, başqalarının hüquqlarını pozmurlar, onları aradan götürməyə ehtiyac yoxdur. Mən universitetdə bir çox yəhudi tanıyıram, onlar başqaları ilə demək olar, ünsiyyət saxlamırlar. Elə fikirləşməyin ki, mən sadəcə boşboğazlıq edirəm. Əgər onların tipik əlamətləri-tipik burunları, ağızları, səsləri olmasaydı, mən onlara simpatiya bəsləyərdim. Yəhudinin olmağı gərginlik yaradır. Bu qıcıqlandıran səs, uzun, iti burun. Mən burada antisemit qrupların adlarnı çəkə bilmərəm, amma fikirləşirəm ki, onlar mövcuddurlar.

      Bu qızın iddiası xüsusi diqqətə layiqdir, yəhudilərin iştirakı “gərginlik” yaratdığına görə müxbir onu “həddən artıq sıxılmış” kimi xarakterizə edir. Bu hissin kifayət qədər yayılmasını güman etməyə əsas var və onu boğulmuş günah hissi və ya “özgəlik”lə əlaqələndirmək çətindır. Bu “özgəliyin” konkret formalarının sosial kontekstdə daha ətraflı tədqiq edilməsi vacibdir.

      Yəhudilərin özlərinin yəhudi olmayanların yanında narahatlığı və qeyri-əminliyini, həmçinin onların məşhur olan və tarixən əsaslandırılmış “stimul verən” ünsiyyətə və andan həzz alma tendensiyası ilə məsum özünü unutmaya qarşıdurmasını səbəb gətirən hipotezaya inanmaq lazımdır. Burada antisemitizmin və ənənəvi stereotiplərdən uzaq faktorun uğurlu formalaşmasından söhbət gedə bildiyindən gələcək tədqiqatlarda bu kompleksi analiz etmək lazımdır. İddiamızın təsvirində yəhudilərin “iki tipi” təsəvvürünün obyektlə deyil, daha çox fərdin psixi strukturu ilə əlaqədar olmağı təsvirini vermək üçün iki misalla kifayətlənək:

      Bütün şkalalar üzrə yuxarı bal yığmış 5013-ün meksikalılara, yaponlara, qaradərililərə qarşı hissləri, yəhudilərə qarşı olan münasibəti kimidir. Bütün hallarda o, özünəməxsus dualistik nəzəriyyə təqdim edir: Kaliforniyaya qayıtmalarına imkan verilməsi mümkün olan yaxşı və qayıtmağına qadağa qoyulası pis meksikalılar var. Qaradərililər kimi, meksikalıları da iki qrupa bölmək lazımdır.

      Onun ətraf dairəsini həmçinin yaxşı və pis insanlara bölmək gərək olduğunu qeyd etdikdə, bu nöqteyi-nəzərdən o, razılaşdı, ancaq yaxşılar və pislər arasında seçim xəttinin kəskin olacağına etiraz etdi. Qaradərililərin problemini daha ciddi hesab edir, amma tibb bacısı kimi təhsil aldığı xəstəxanada qaradərili tibb bacıları və həkimlərlə ünsiyyət saxlamasını da deyir. Sonra qulluq etdiyi bir qaradərili qadın haqqında uzun əhvalat danışdı və ona dedi ki, qaradərililər onlara olan münasibətdə özləri günahkardırlar, çünki СКАЧАТЬ