Xristofor Kolumb. Я. М. Свет

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ gəmi səfərinin mümkünlüyü barədə vaxtilə Aristotel, Seneka, Strabon və Plutarx fikirlər söyləmişdilər. Ərəb dünyası alimlərinin çoxu, böyük coğrafiyaçılar Məsudi, Biruni, İdrisi də buna inanırdılar.

      XIII–XIV əsrin görkəmli alimləri Böyük Albert16 və Rocer Bekon17 Avropa sahillərindən qərbə getməklə Hindistana çatmağın mümkünlüyünə şübhə etmirdilər. Buna inanan başqaları da var idi.

      Kolumbun şəxsi kitabxanasında ən qiymətli kitab fransız kardinal Pyer d’Alinin18 «İmago Mundi» – «Dünyanın şəkli» əsəri olub. Kitabın səhifələrində çoxlu qeydlər var. Çox güman ki, Kolumb «İmago Mundi» kitabını 1481-ci ildə əldə edib və ölənə qədər ondan ayrılmayıb.

      Pyer d’Ali çox yaşayıb və 1425-ci ildə vəfat edib. O, «İmago Mundi» əsərini həyatının son on ilində qələmə alıb və bu kitabda Yer kürəsinin forması, qütbləri, quru və su sahəsinin ölçüləri haqqında qədim, eləcə də orta əsr müəlliflərinin mülahizələrini bir yerə toplayıb. Kitabda yunan, Roma, ərəb və Qərbi Avropa müəlliflərinin elmi şərhləri geniş yer alıb. Pyer d’Alini faktlar dərindən maraqlandırmırdı. O, sözün əsl mənasında coğrafiyaçı yox, sadəcə, geniş mütaliəsi, dünyagörüşü olan adam idi.

      Kolumbun kitabxanasındakı «İmago Mundi» əsərinin səhifələrində 898 qeyd var. Doğrudur, onların hamısı görkəmli dənizçinin əli ilə edilməyib. Kitabdan Bartolomeo Kolumb da istifadə eləyib, onun xətti isə böyük qardaşının xəttinə oxşayırdı.

      Ancaq kitabdakı qeydlərin əksəriyyəti Xristofor Kolumba məxsusdur.

      Bu qeydlərdən bəzisini nəzərinizə çatdıraq:

      «Yer – kürə formasındadır. Yer beş iqlim sahəsinə bölünür. Yer kürəsi üç hissəyə bölünür».

      «Quru sahəsi böyük, dəniz ensizdir. Avropanın qərbindən şərqinə qədər məsafə çox deyil».

      Bu da Pyer d’Alinin mətni: «Aristotelə və Averroesə19 görə, Şərqdəki yaşayış məskənləri ilə Qərbdəki yaşayış məskənləri bir-birinə kifayət qədər yaxındırlar, onların arasında isə kiçik dəniz var».

      Kolumb çox sonralar özünün üçüncü dəniz səfəri barədə İzabella ilə Ferdinanda yazdığı məktubda Aristoteli, Averroesi, «İmago Mundi» əsərinin müəllifini də xatırlayacaqdı.

      Yenə Pyer d’Aliyə müraciət edək: «Plini yazır ki, fillərə həm Atlas dağlarında, həm də Hindistanda rast gəlinir… Aristotel bu yerlərin yaxın olduğu fikrindədir».

      Bütün bu qeydlər gənc Kolumbun «yaradıcılıq laboratoriyasından» xəbər verir. O öz riskli hesablamalarının nüfuzlu şəxslər tərəfindən təsdiqini axtarırdı.

      Pyer d’Ali Şərq möcüzələri barədə heç nə yazmayıb. Kolumb bu haqda məlumatları Marko Polonun «Kitablar» əsərindən əldə edib. XIV–XV əsrdə yaşayan avropalılar üçün venesiyalı səyyahın yazdığı hekayətlər əsl kəşf idi.

      Səyyah böyük heyrətlə bildirirdi ki, Yer kürəsi hədsiz dərəcədə böyükdür, burada saysız-hesabsız xalqlar məskunlaşıb, uzaq göylərdə isə İtaliya və Fransa səmalarında olmayan ulduzlar sayrışır.

      Polonun kitabı avropalıları var-dövlət, sərvət əldə etməyə həvəsləndirir, xüsusilə Ərəbistanın, Hindistanın ədviyyatları, Çin və Tartariya20 hökmdarlarının xəzinələri bu adamların yuxularını qarışdırırdı.

      Kolumb üçün Enea Silvio Piccolomininin21 əsəri də az əhəmiyyət kəsb etmirdi. Enea Silvio «İmago Mundi»nin müəllifindən fərqli olaraq faktlara söykənirdi. Kolumb bu yığcam coğrafi ensiklopediyanı əlində qələm oxuyub, Avropa və Asiyanın çay, dağ, göl, dəniz adlarını kitabın kənarlarında qeyd edib.

      Hindistana dəniz yolunun kəşfi ilə bağlı layihə hazırlayarkən Kolumbun istinad etdiyi kitablar əsasən bunlardan ibarət idi. Vur-tut səxavətli mesenat tapıb onun köməyilə xəyallarını həyata keçirmək qalırdı.

      Yeddi illik mübarizə

      Təbii ki, Portuqaliyada yaşadığından Kolumb öz layihəsini ilk olaraq kral II Juana təklif etdi. Bu, 1483-cü ilin sonunda, ya 1484-cü ilin ilk aylarında baş verdi. Həmin vaxt kral iri torpaq sahiblərinin üsyanını yatırıb qiyamçılarla haqq-hesab kəsməklə məşğul idi. Bununla belə, cənuba doğru genişlənmək Portuqaliya hökmdarı üçün əsas məqsəd idi. Qərb istiqamətinə II Juanın sarayında elə də əhəmiyyət vermirdilər. Lakin fakt budur ki, kral Kolumbun təklifini rədd etdi. Ola bilsin ki, bunun səbəbi Xristoforun gələcək kəşflər müqabilində özü üçün çox şey istəməsi idi. O, kraldan Dünya Okeanının baş Admiral və zadəgan adını, yeni kəşf edilən torpaqların vitse-kral vəzifəsini, həmçinin bu ərazilərdən gələcək gəlirin ondabirini tələb etmişdi.

      Bu cür tələblər kral II Juanın xoşuna gəlməyə bilərdi. Portuqaliya monarxları torpaq kəşf edənlərin başından pul tökməyə öyrəşməmişdilər. Dənizçilər, adətən, öz hesablarına üzür, uğur qazananda isə həmin torpaqların qubernatoru olub gələn qazancdan pay alırdılar. Üstəlik, II Juan heç vaxt tələsik qərar qəbul etmirdi. Odur ki Kolumbun təkliflərini görkəmli astronom və riyaziyyatçıların olduğu Lissabon akademiyasına göndərdi. Burada layihə ekspertizadan keçirildi və təkliflərin kifayət qədər əsaslandırılmadığı deyilərək rədd edildi.

      Elə bu vaxt Kolumba ağır itki üz verdi. Arvadı Filipa Moniz vəfat etdi. Üstəlik, maddi vəziyyəti də hədsiz pisləşdi. Filipanın vəfatı nəticəsində Kolumbun Perestrello ailəsi ilə də əlaqələri qırıldı.

      Görkəmli səyyah 1485-ci ilin yayında Portuqaliyanı tərk edib Kastiliyaya getmək qərarına gəldi.

      Fernando Kolon və Las Kasasın yazdıqlarına görə, Kolumb Portuqaliyanı gizlincə tərk edib. Qorxub ki, kral II Juan onu öz yanında saxlayıb layihənin bütün incəliklərini öyrənsin və əldə etdiyi məlumatlardan Portuqaliya taxt-tacının xeyrinə istifadə etsin.

      Bir çox müasir kolumbşünaslar kralın səyyahı ciddi nəzarət altında saxladığına inanırlar. Ancaq II Juanın bunda məqsədi tamamilə başqa idi. Kral ehtiyatlanırdı ki, Kolumb Portuqaliyanı tərk etdikdən sonra Qvineya sirlərini, Afrikanın cənub-qərbi ilə bağlı məlumatları başqa ölkəyə ötürər. Belə sirlər çox ciddi qorunurdu. Bir dəfə II Juan ölkədən qaçıb Sevilyada gizlənən iki portuqaliyalının ölümünə fərman vermişdi. Çünki onlar yeni Qvineyaya gedən yolu bilirdilər.

      Ancaq Kolumba dəyib-toxunan olmadı. Kral onunla məktublaşmağa davam etdi və sonralar yenidən Lissabona gəlməyinə icazə verdi.

      Kolumbun Portuqaliyanı СКАЧАТЬ