Сайланма әсәрләр. 4 томда. Том 4. Ахат Гаффар

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ бу монографиянең аеруча әһәмиятле өлешедер.

      Әлбәттә, библиография никадәр генә камил булмасын, Гаяз Исхакый иҗатын бәяләүдән башка әлеге фәнни хезмәт тулылыгы белән аерылып тормас иде.

      Дөрестән дә, монография белән танышканнан соң, әлегә кадәр үзебезнең һәм, гомумән, укучының олуг әдибебез турында бик аз мәгълүматка ия булуыбызны танырга туры килә. Нихәл итмәк кирәк, без ул мирастан мәхрүм ителгән буын идек шул.

      Хезмәтнең кереш өлешендә үк автор нинди генә шартларда да үзенең тоткан кыйбласына тугрылыклы булып калган мәшһүр әдип үткән олы юлны тәфсилле, ачык итеп гәүдәләндергән: «Тарихта эз калдырган кайсы гына олы шәхескә игътибар итмә, Гаяз Исхакый алардан бер зур үзенчәлеге, асыл хасияте белән аерылып тора. Ул – ялкынлы милләтче, империя итеге астында интеккән, сыйнфый, дини, әхлакый, мәдәни, сәяси яктан хокуксызлыкка, коллыкка дучар ителгән татар халкына үзбилгеләнү хокукын яулап, аның милли дәүләтчелеген тергезү өчен фидакярләрчә көрәшүче милләтпәрвәр!» Хезмәтнең теоретик өлешен тулаем яңалык, Исхакый иҗатын гына түгел, татар әдәбиятын бөтен тирәнлеге, нечкәлеге белән чагыштырмада карау, шуны әтрафлы белү һәм аңлау тәшкил итә. Мәсәлән, «Большевикларның юха теленә ышанып алданган М. Вахитов, Г. Ибраһимов, М. Солтангалиев, Г. Вәисов, Ш. Манатов, Ш. Әхмәдиев, Х. Урманов, К. Якубов, С. Әхмәтов кебек зыялылар да үзләре үк нигез ташларын алган тоталитар системаның корбаннары булдылар» дигән фикердә хакыйкать ярылып ята. Югыйсә узган 60–70 ел эчендә шушы хакыйкатьне саллы итеп, бар ачылыгында әйтергә сирәк шәхесләр генә җөрьәт итте бит. Шушы раслау үзе генә дә социалистик реализм дигән ялган тәгълимат белән сугарылган татар прозасына, аерата тарихыбызга караганнарына булган иске карашны тамырдан яңартырга әйди.

      Г. Исхакый иҗатына гомуми бәяләмә бирелгән бүлекчәдә китап иясе әдипнең тиңсезлеген якты рухта ачып биргән.

      Әйе, бу кеше «Ике йөз елдан соң инкыйраз» дигән фантастик-публицистик повесте белән татар реалистик прозасына нигез сала. Әсәрдә милләтне юкка чыгаруның биш сәбәбе күрсәтелгән. Болар – тәхет әсирлеге, мәктәп-мәдрәсә юклыгы, фәкыйрьлек, шәкертләрнең урыс мәктәбендә укымавы, кылган гамәлләренең нәтиҗәсез, файдасыз булуында. «Ике йөз елдан соң инкыйраз» повесте – әдипнең төп иҗат программасы, барлык әсәрләренең лейтмотивы ул. Анда халык язмышының, милләтнең тарихи язмышын хәл итүдә хатын-кызның роле; кыенлыклар алдында сыгылып төшмәскә; халыкның милли яшәеше, гореф-гадәтләре; инкыйраз упкынына алып баручы катнаш никахлар; урыс һәм большевиклар империясенең илбасарлык, талау шөгыле; кичәге татар морзалары катлавы – бүгенге номенклатура системасының милләтне инкыйразга өстерәве; эчкечелек; фахишәлек, иман алыштыру, алдау һәм башка җитди мәсьәләләр күтәрелә. Шунысы мөһим: әлеге проблемалар Исхакый әсәре аша гына түгел, бәлки татар әдәбиятының күренекле язучылары әсәрләренә логик бәйләнештә тасвирлана.

      Икенче бүлек Г. Исхакый иҗатын өйрәнүнең торышын ачыклауга багышлана. Анда СКАЧАТЬ