Piekfyn Afrikaans Graad 12 Leerderboek Huistaal. Henk Viljoen

Чтение книги онлайн.

      Poëtiese begrippe

      Die spreker in die gedig: ’n Digter maak gebruik van ’n persona of ’n spreker in ’n gedig. Dit kan ’n eerstepersoonsverteller of ’n derdepersoonsverteller wees. Dit hoef nie altyd ’n mens te wees nie; dit kan ook ’n dier, insek of selfs ’n lewelose voorwerp wees.

      Plasing van woorde

      Alleenplasing: Woorde of sinsnedes word geïsoleer deur dit ’n alleenstaande strofe te maak ter wille van beklemtoning/uitheffing.

      Voor- en agterplasing: Belangrike woorde word voor of agter in ’n sin of versreël geplaas deur die woordorde van die sin te verander ter wille van beklemtoning/uitheffing.

      Omgekeerde woordorde/inversie: Die woordorde in ’n sin word doelbewus verander om bostaande plasings te bewerkstellig.

      Funksies van omgekeerde of ongewone woordorde:

      Herhaling/repetisie

      Dit is woorde, sinsdele of sinne wat herhaal word om ’n bepaalde effek te verkry. Herhaling bind ’n gedig tot ’n eenheid en verleen klankrykheid daaraan. Herhaling kom algemeen voor in gedigte – die herhaling van woorde, frases en klanke ter wille van uitheffing en betekenisverbande.

      Hersien beeldspraak en stylfigure

      Beeldspraak (figuurlike taal) is ’n versamelnaam vir al die beelde wat in ’n literêre teks gebruik word. Dis belangrik om te onthou dat dit altyd op vergelyking berus.

      Die vergelyking: Twee dinge wat sekere ooreenkomste met mekaar het, word verbind deur woorde soos die volgende: soos, nes, asof, net soos en as. Die twee sake kan van verskillende of uiteenlopende aard op grond van ’n enkele ooreenkoms of ooreenkomste met mekaar vergelyk of selfs gelykgestel word. Lees die volgende voorbeelde: “die feestafel staan gedek, die musikante wag sluimerend in hulle manelle soos dromende pikkewyne.” (Uit: “ek wag in my hart” deur Breyten Breytenbach, die ysterkoei sweet, Perskor).

      Die metafoor: In teenstelling met die vergelyking, gebruik digters metafore wanneer een saak direk in verband met iets anders gebring of gelykgestel word aan iets anders, byvoorbeeld:

      “Die laat-middag het room geword” (Uit: “Karoo-dorp: someraand” deur N. P. van Wyk Louw, Tristia, Human & Rousseau).

      Personifikasie: Ons personifieer wanneer ons aan die natuur, lewelose voorwerpe, diere en abstrakte begrippe die eienskappe en handelinge van lewende wesens toeskryf. Wanneer menslike eienskappe, gevoelens en handelinge aan lewelose dinge toegeken word, is dit personifikasie, byvoorbeeld: Die wind sing ’n treurige lied in die grys oggendstilte. Die lewelose ding (wind) word in terme van menslike eienskappe beskryf (sing . . . treurige). ’n Digter gebruik personifikasie sodat ’n leser kan identifiseer met die saak wat die digter in woorde wil verbeeld.

      Sinestesie: Sinestesie is beeldspraak in die vorm van ’n metafoor of ’n vergelyking waarin die sake wat met mekaar vergelyk word tot twee verskillende gebiede van sintuiglike waarneming behoort. Dikwels word die sintuiglike waarnemings omgeruil, byvoorbeeld: Die sonskerp klanke van die viool laat my duisel./Haar sang gee my koue rillings./Ek proe die suikersoet strale van die son.

      Metonimia: Wanneer ons een saak in plaas van ’n ander noem op grond van ’n verhouding wat tussen die twee sake bestaan, praat ons van metonimia of oornoeming, byvoorbeeld: Sy behoort respek vir my grys hare te hê. Ons bestudeer ’n Van Wyk Louw hierdie jaar.

      Sinekdogee: ’n Deel van die geheel word genoem (gedeeltelike aanduiding), byvoorbeeld: ’n Duisend voete het al hierdie paadjie geloop. Ek het nie ’n droë draad aan my lyf nie.

      Antonomasia/naamsverwisseling: Dit kom algemeen voor in omgangstaal wanneer een of ander eienskap vir iemand gebruik word, byvoorbeeld: Hy is ’n regte Einstein.

      Simbool: ’n Simbool is nie net ’n afbeelding van die werklikheid nie, maar dit verkry dieper betekenis omdat dit na iets anders verwys.

      Klank

      Rym is kenmerkend van die poësie. Dit ontstaan wanneer klanke herhaal word en sodoende die klankrykheid van die gedig versterk. Dikwels het dit ’n klanknabootsende, singerige funksie en dit word ook vir beklemtoning gebruik. Rym kan ook woorde verbind om die ooreenstemmende betekenis in die rymende woorde te beklemtoon.

      Daar is verskillende soorte rym, naamlik paarrym: aabb ccdd; omarmde rym: abba cddc; kruisrym: abab cdcd; gebroke rym: abcd edfa.

      Rym kom veral voor wanneer konsonante (medeklinkers) in woorde herhaal word, byvoorbeeld:

      “. . . en hoor die wind al woester, wreder blaas.” (Uys Krige, “Ken jy die see . . .”)

      “Bitterbessie dagbreek/bitterbessie son “ (Ingrid Jonker, uit Rook en oker, 1963). Hierdie soort rym word alliterasie genoem.

      Wanneer vokale (klinkers) in woorde herhaal word, byvoorbeeld: “ons drome van gister/word somber en sinister” (Koos du Plessis, “Skadu’s teen die muur”) word dit assonansie genoem.

      Funksies van rym

      Ritme is in alles wat lewe. Daar is ritme in ons hartklop, die klots van die branders teen die rotse, die wisseling van die seisoene, in musiek. Ritme word gekenmerk deur beweging. Dis een van die opvallende kenmerke van poësie, want dit organiseer die taal op ’n ongewone manier wat die leser of hoorder verras en plesier verskaf.

      Ritme ontstaan wanneer beklemtoonde lettergrepe (heffings) en onbeklemtoonde lettergrepe (dalings) ’n maatslag of klankpatroon skep. Hoe korter heffings op mekaar volg, hoe vinniger is die ritme. ’n Patroon van heffing/daling/heffing/daling se ritme is byvoorbeeld vinniger as ’n patroon van heffing/daling/daling/heffing/daling/daling. Dink maar aan musiek se ritme. ’n Vinnige ritme laat jou vrolik voel terwyl stadige, lang klanke ’n meer ontspanne of morbiede atmosfeer skep.

      Onomatopee (klanknabootsing)

      Klanknabootsing is die namaak van klanke in woorde. Sulke woorde help ons om in ons verbeelding ’n prentjie te vorm van die dinge, mense of plekke wat beskryf word. Somtyds klink ’n woord soos die geluid van die ding of handeling/aksie waarna dit verwys, byvoorbeeld: kaplaks! tjirp, brr. . ., tiengelieng, ensovoorts.

      Hersiening

      Hersien retoriese taal en stylfigure. Lees eers In ’n neutedop aandagtig deur. Gebruik jou digbundel wat voorgeskryf is en soek voorbeelde van retoriese taal en stylfigure. Skryf die aanhalings en die stylfigure van toepassing neer in jou werkboek – jy gaan weer daarna verwys wanneer jy vir die eindeksamen voorberei.

СКАЧАТЬ