Ежелгі жəне орта ғасырлардағы түркі тайпалары мен Иранның мəдени, саяси қарым-қатынастары. Жомарт Жеңіс

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ Бірақ оның Ахриманмен (зороастризм дініндегі iзгiлiкке қарама-қарсы, шайтан ұғымы) қақтығысынан қиыншылықтар басталды. Иранды Захак атты жат жерлiк басқыншы биледi. Кава бұл билеушiнi тақтан тайдырып, орнына Фаридунды патша қояды. Фаридун Захакты темір шынжырмен бұғаулап Дамовенд тауларына тастайды.

      Фаридун елдi өз ұлдарына бөлiп бередi. Салмға Рум (Кiшi Азия) мен Батысты бередi. Турга – Қытай Түркістаны мен Тұранды, Ираджға – Иран мен араб елдерiн бередi. Тур мен Салмнын Ираджды өлтipуiмен иран-тұран соғыстары басталады. Жыр желісінің едәуір бөлігі де дәл осы соғыстарға арқау болады.

      Батырлық жырлардың ортасында Рүстем орналасқан. Рүстем ерлiктерi Кей ұлдарының үш патшалығы – Кейкубад, Кей-Кабус, Кей-Хосрау кезiнде бейнеленген. Осы патшалар кезiнде шиеленiскен иран-тұран соғыстары тек патша Кей-Хосраудың соңғы патшалық ету кездерінде саябырсиды. Ол Афрасиабтың ұлы Джихшаны тұтқыннан босатып, оған Тұранды бередi.

      Эпостың осы бөлiгiнен соң интермеццо басталады. Бұл жердегi кейіпкерлер жартылай аңыз, жартылай тарихи тұлғалар, олардың негiзгiсi жырда Ескендір деп берiлген Александр Македонскийдiң осы аймақтар мен Үндістанға жорығы бейнеленген.

      Дастанның тарихи бөлiгi Сасан әулетi (220-665) билiгiне арналған. Онда Ардашир, Бахрам Гур, Ануширван, Хосрау Парвиз, Бахрам Чубин сияқты тарихи тұлғалар мен олардың кезіндегі оқиғаларға шынайы баға берiлген. Жыр соңы сасанилер патшасы Яздигердтің өлiмiмен және араб шапқыншылығынан есеңгіреген сасанилер мемлекетінің құлауымен бiтедi.

      Шахнаменiң түпнұсқасындағы түркiлер мен Тұранға қатысты назар аударарлық мәлiметтердi екшелей көрсетсек, оларды былайша топтап көрсетуге болады:

      1. «Шахнамедегi» Тұран мен Иран шекарасы.

      2. Тұрандықтар шаруашылығы және басқа елдермен қатынасы.

      3. «Шахнаме» және түркiлiк дүниетанымы.

      4. Тұранның көршi елдермен қарым-қатынасы.

      5. Тұрандықтардың тiлi мен жазуы.

      6. Тұрандықтардың қару-жарағы мен соғыс өнері.

      «Шахнаме» бойынша Фаридун мен оның ұлдары патшалық еткен тұста Иран-Тұран шекарасы болып Әмудария (Джейхун) бекiтiлген. Екі жақтың осы шекарадан өтуі шекараны бұзған болып есептеледi:

      Чу Лашкар бе наздике Джейхун расид

      Хабар назде пуре Фаридун расид.

      Әскер Джейхунға жеткенде, оның хабары Фаридун ұлына (Наузар) жеттi (өлеңдер мен текстерін аударған – Ж. Жеңіс).

      Немесе:

      Сепохи аз Джейхун су кешид.

      Әскер (тұрандықтар) Джейхун жақтан берi карай өтті.

      Жыр сюжеттерiне сәйкес тұрандықтар шаруашылықтың екі түрімен – көшпелiлiк және отырықшы-егiншiлiктi қатар ұстанған сияқты:

      Рүстем түркiлер даласына келгенiн суреттегенде:

      Дегар суй Серахс ва биобонаш

      Паш гале гаште дар дашт аху ва миш.

      Хаме дашт пор харге ва хейме кешт.

      Серахстың СКАЧАТЬ