Таптал баар!. Петр Самсонов

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ -сүрүн дьикти ыраас алыбынан толоро турар. Чараҥ ортотунан эрийэ-буруйа субуллар кытыгырас ыллык «кэлиий, кэлэн иһиий, сит ээ миигин» диэн ыҥыра-ыҥыра, күлэн лыҥкынаппытынан сүүрэн, тэллэҕэ тэлээрэн эрэр тэбэнэттээх кыыска майгынныыр.

      Бу ырааһыйа, бу чараҥ, бу ыллык сырдыгынан, сылааһынан, кэрэнэн эрэ тыынар курдуктар. Манна туох да хараҥа, киһи кутун-сүрүн баттыыр ыарахан күүс суоҕун курдук. Баар да буолуон сатаммакка дылы. Дьыл хайа баҕарар кэмигэр. Кырдьык да онуоха майгынныыр.

      Дьиэлэр кырыыһаларыттан бастакы ыраас таммах кылабачыйа, чобурҕаччы кылыйсыбытынан барыан быдан инниттэн, мэнигийээн уолаттар тоҥуу хаары саппыкыларын, онньоччу баран эрэр хаатыҥкаларын, бэл диэтэр, тыс этэрбэстэрин оһунан оймуу-оймуу окуопа хастан, кириэппэс туттан будьуктаһыахтара, хоту-соҕуруу этэрээттэр буолан хаарынан тамнаһыахтара, балыйсан, охсуһан кулаачыктаһан туруохтара. Хаар баран, кус-хаас кэлиэҕиттэн эдэр ыччат мустан барыа. Кимнээх эрэ былырыын тутуллубут бэсиэткэлэргэ мустуохтара, буолары-буолбаты кэпсэтэ-кэпсэтэ күлсэн алларастаһыахтара. Биир эмэ паара илии илиилэриттэн ылсан хатыҥ быыһынан хаамсыахтара, ким да көрбөт сирин булан, тыллан эрэр эдэр лабаалар күлүктэригэр туран, уос уостарынан даҕайсан, дьаралытар имэҥнээх иэйиигэ куустарыахтара. Ол да иһин бу ырааһыйаны олохтоохтор Ыччат ырааһыйата диэн ааттыыллар.

      Айаал Сэмэнэбис итинник саныы-саныы, тэбэнэттээхтик элэстэнэр ыллыгынан оргууй сүдьүҥнээн истэ. Кинини дьон эргиллэн көрөллөрүн, араастаан кэпсэтэллэрин көхсүнэн сэрэйэр. «Ама, кырдьык буолуо дуо?» – диир курдук көрүөхтэрэ эдэр уолаттар. «Уо-аай! Наһаа дии», – дэһиэхтэрэ кыргыттар. «Олох араас да буоллаҕа», – диэн баран маҥан баттаҕын имэринэн кэбиһиэҕэ тайах маһыгар сыҥааҕын өйөөн олорор, олох бары аһыытын-ньулуунун билбит оҕонньор дуу, эмээхсин дуу. «Туһугар эмиэ эрэйи билбит киһи», – диэҕэ бэйэтин курдук биэс уончатын ааспыт, оҕото да, оҕонньоро да биллибэт, үлэ үөһүгэр сылдьар эр киһи. Оттон ол киһи хоойго сытар холооннооҕо батыһа көрөөт, өрө тыынан кэбиһиэҕэ уонна хаһан да бүппэт түбүгэр умса түспүтүнэн барыаҕа.

      Айаал Сэмэнэбис чараҥ саҕатыттан чугас турар үрдүк өйөнөрдөөх кэтит ыскамыайкаҕа кэлэн олордо. Табаҕын уматынна. Иннигэр турар, көбүс-көнөтүк үүнэн тахсыбыт суон хатыҥы чыпчылыйбакка даҕаны өр көрдө. Өрө тыынна. Ити хатыҥ кэнниттэн: «Көстөбү-үүн? Көстүбэппин даа?» – диэн саҥа чаҕаара түһүөх курдук. Ол кэннэ халлаан күөҕэ былааттаах тэбэнэттээхтик көрбүт хап-хара харахтаах кэрэчээн сирэй көстө түһүө этэ, отуттан тахса сыл анараа өттүгэр эбитэ буоллар.

      Айаал өрө тыынна. Чыпчылыйыах икки ардыгар кырдьа охсон хаалбыт төбөтүн умса тутунна. «Сороҕор, син биир тэбэнэтирэн ылар этиҥ», – дии санаата.

* * *

      Айаал, оскуоланы бүтэрээт, сопхуос үлэтигэр умса түспүтэ. Кини, төһө да спортсмен буоллар, оскуоланы уот курдук ортонон бүтэрбит киһи, үрдүк үөрэх диэҥҥэ ымсыырар да кыаҕа суоҕа. Орто үөрэххэ киириэн туохтан эрэ тутулуктанар курдук буолбута. Эбиитин эһиил аармыйаҕа барыахтааҕа. Инньэ гынан субан сүөһү көрө ыраах Ойуун Уҥуоҕун учаастагар утуйар таҥаһын сүгэн, маныыһыт уол аатыран, бадарааннаах суолунан мүччү-хаччы үктэнэн бара турбута.

      Маныыһыт уол күһүн, хаар түһүөн иннинэ, эрдэлээн, сүөһү көрөөччүлэр малларын-салларын тиэйбит сыарҕа соһуулаах тыраахтар кэнниттэн сүөһүлэрин барыларын ньидьириччи үүрэн-түрүйэн, «һай-һат» буолан, маҥан ат миҥэлэнэн, икки уостаах саатын хороччу сүгэн, Кавказ хаардаах хайаларын джигититтэн итэҕэс санаммакка, ыҥыырыгар дьороччу соҕус туттан, субан сүөһү далыгар тибигирэтэн киирбитэ. Саҥа сүөһүлэри көрөөрү мустубут сүөсүһүт, ыанньыксыт кыргыттар кэм да дьээбэрэ көрсүбүттэрэ: «Уо-аай! Көрүҥ-көрүҥ, Айаалчык!», «Нохоо, наһаа эргичиҥнээмэ эрэ, аны аккыттан сууллан кыбыстыы буолуо. Һи-һи, һа-һа», – бөҕөтүн түһэрбиттэрэ. Ол быыһыгар олох билбэт куолаһа: «Уой, кыргыттар, көрүҥ, принц на белом коне», – диирэ иһиллибитэ. Көрөн турааччылар бары күлэн тоҕо барбыттара. Ата соһуйан туора ойо сыспыта. Хата, Айаал ол аайы атыттан охтон бэрт, атын баһын хантаччы тардыбыта. Ата, иччитин эрчимнээх илиитин билэн, мөхсө барбатаҕа. Уол атыттан ыстанан түспүтэ. Хаһан да харахтаабатах билбэт кыыһын көрө биэрдэ. Чочумча утарыта көрсөн турдулар. Билбэт кыыһын имэ тэтэр гына түстэ, уолтан харахтарын куоттара охсоот, билигин да тэбэнэтирэ турар кыргыттар кэннилэригэр түһэн хаалла. Маныыһыт уол уокка оҕустарбыттыы, этэ бүтүннүү дьар гынна, түөһүн иһэ минньигэстик нүөлүйбэхтээтэ, сүрэҕэ күүскэ тэбиэлээн ылла.

      – Хайа, доо, – уол эргиллэ түстэ, атаһа Аркаадьай омунугар биир сиргэ таба турбакка, рингэҕэ тахсыбыт боксердуу ньыкыс-кыҥнах гына, эккирээн ылбахтыы турар эбит.

      – Оок, уол, – Айаал да атаһын ахтыбыт.

      – Доо, саҥа кыыс бөҕөтө кэллэ.

      – Диэ, – Айаал сэҥээрэ түстэ.

      Ити икки ардыгар, санныларын хамсатан хааман даадаҥнаспыт, бөппүрүөскэлэрин туора уобан, уһун көҕүллэрэ сахсаҥнаан убайдар тиийэн кэллилэр.

      – Ха, наа! Бырааппыт, Ойуун Уҥуоҕун уола, кэлэн саҥа кыргыттары сонургуу турар дуу доо.

      – Быраат, хараххын наһаа дьоллоомо СКАЧАТЬ