Boşnak Alhamiyado Edebiyatı. Aksoy Ömer

Чтение книги онлайн.

      Mehmed Hanciç’in 1933 yılında kaleme aldığı Rad bosanskohercegovačkih muslimana na književnom polju (Bosna Hersek Müslümanlarının Edebî Alandaki Çalışmaları) makalesi bu zamana değin alhamiyado edebiyatını en geniş çerçevede ele alan çalışma olma özelliğine sahiptir. Çalışmada, alhamiyado şairleri yanında daha önce adı anılmamış Arif Sarayliya’nın yanı sıra çok sayıda alhamiyado şairi ve eseri hakkında bilgi verilir. Onun bu çalışmasında yer verdiği yeni ayrıntılar ve kapsamlı bilgiler, eseri kendinden önceki çalışmaların önüne geçirmiştir.82

      Tarihçi kimliği yanında Boşnak kültürü ve edebiyatı ile alakalı yapmış olduğu çok sayıda çalışma ile tanınan Muhamed Hacıyahiç, çalışma sahasına alhamiyado edebiyatını da dahil etmiştir. Öncelikle dönemin süreli yayınlarında Razî, Umihana Çuvidina, Muhamed Mestvitsa, Abdülvehab İlhamî gibi alhamiyado edebiyatı şairlerinin hayatları ve eserleri hakkında birçok makale kaleme almıştır. Bu konuda yaptığı en önemli ve en kapsamlı çalışma ise 1938 yılında yayımlanan Hrvatska muslimanska književnost do 1878. godine (1878 Yılına Kadar Hırvat Müslümanlarının Edebiyatı) adlı eseridir. Eserde ilk alhamiyado şairi olarak Hacı Yusuf Livnyak’ı göstermiş ve 1878 yılına kadar yaşamış olan 25 alhamiyado edebiyatı şair ve yazarı hakkında bilgiler vermiştir. Eserde Hacı Yusuf Livnyak, Mustafa Firaki, Yusuf beg Çengiç gibi daha önce kendisi hakkında bilgi sahibi olunmayan birçok alhamiyado şair ve yazarını ilk kez tanıtmıştır. Ayrıca sadece şairleri ve eserlerini tanıtmakla kalmamış, tarihçi kimliğini de kullanarak şiirlerin karakteristik özelliklerinden hareket edip tarihî süreçte Boşnakların sosyo-kültürel gelişimleri ile alakalı yorumlarda bulunmuştur.83

      Boşnak sözlü kültür ürünleri ve halk edebiyatı ile alakalı yapmış olduğu çalışmalar ile tanınan Aliya Nametak, 1920’li yıllardan itibaren yazmış olduğu makaleler ile alhamiyado edebiyatı araştırmalarına katkıda bulunan isimler arasında zikredilebilir. Nametak 1931 yılında Hevaî’nin Boşnakça-Türkçe sözlüğünün yazılışının 300. yılı münasebetiyle bu sözlüğü yeniden yayımlamış, 1936 yılında da Salih Gaşeviç’in Mevlid’ini yayımlamıştır.84 Yazmış olduğu çok sayıda makalede alhamiyado edebiyatı şairleri ve onların eserleri hakkında bilgiler vermiştir. Bu makalelerden 1963 yılında yayımladığı Nov prilog bosanskoj alhamijado literaturi (Boşnak Alhamiyado Literatürüne Yeni Bir Ek) adını verdiği makalesinde o döneme değin Boşnak alhamiyado edebiyatı ile alakalı yapılan çalışmalar hakkında kısa bilgiler verip Tuzla’da bulunan yeni bir el yazmasını tanıtmış ve yazmada bulunan şiirlerin metinlerini vermiştir. Ayrıca bu şiirlerin içerikleri, çeşitli varyantları ve nerelerden derlendikleri ile alakalı bilgiler vermiştir.85

      Bunların yanında özellikle Boşnakların Müslüman Hırvat olarak adlandırıldığı ve Boşnaklara ait kültürel mirasın Müslüman Hırvatlara ait olarak tanımlanmasının popüler olduğu Yugoslavya Krallığı’ndan itibaren bazı Hırvat araştırmacılar, Hırvat edebiyat antolojilerinde Boşnak alhamiyado edebiyatı ve temsilcilerini Hırvat edebiyatı içerisinde değerlendirerek alhamiyado edebiyatı hakkında bilgiler vermişlerdir.86 Slavko Yejiç Hrvatska književnist od početka do danas 1100-1941 (Başlangıçtan Günümüze Hırvat Edebiyat 1100-1941)87, Mihovil Kombol Povijest hrvatske književnosti do preporoda (Hırvat Edebiyat Tarihi)88, Ivan Slamnig, 17. Yüyılda Hırvat Şiiri89, Nikola Milişeviç ve An-tun Şolyan Antologija hrvatske poezije (Hırvat Şiiri Antolojisi)90, Kreşimir Giergijeviç Hrvatska književnost od 16. do 18. stoljeća u sjevernoj Hrvatskoj i Bosni (16. Yüzyıldan 17. Yüzyıla Kadar Kuzey Hırvatistan ve Bosna’da Hırvat Edebiyatı)91, Vlatko Pavletiç Zlatna knjiga hrvatskog pjesništva od početka do danas (Başlangıçtan Günümüze Hırvat Şiirinin Altın Kitabı)92 adlı şiir antolojilerinde Boşnak alhamiyado edebiyatı temsilcileri ve onların eserleri hakkında bilgiler vermişlerdir.

      1970’lı yıllardan itibaren gerek münferit karakterde Boşnak alhamiyado edebiyatı temsilcileri, gerekse de alhamiyado edebiyatının genel edebî hususiyetleri hakkında kayda değer çalışmalar yapılmaya başlanmıştır. Boşnak edebiyat araştırmacısı Muhsin Rizviç, ilk kez modern edebiyat teorileri ışığında alhamiyado edebiyatı ürünlerini değerlendiren isimlerin başında gelir. Onun 1972 yılında kaleme aldığı Pojavni okviri i unutrašnje osobenosti alhamijado literature (Alhamiyado Edebiyatının Çerçevesi ve Muhteva Özellikleri) adlı eserinde öncelikle alhamiyado edebiyat geleneği içerisinde Arap alfabesinin Boşnakçaya uyarlanma meselesi üzerinde durmuş, bu konu ile alakalı reform girişimleri hakkında kronolojik olarak bilgi vermiştir. Yine bu edebiyat geleneği ile ilgili çalışma yapan ilk isimler ve onların çalışmalarından bahsetmiştir. Rizviç kendi dönemine değin Boşnak alhamiyado edebiyatı ile alakalı çalışma yapan isimleri tenkit etmiştir. Bu isimlerin yalnızca alhamiyado edebiyatına mensup şair ve yazarların sadece kimlik bilgileri ve eserleri ile ilgilenmelerini, mevcut edebî numunelerin dilsel, üslupsal ve stilistik özellikleri ile alakalı herhangi bir tespit yapılmamasını eleştirmiştir. Bu noktada kendisi alhamiyado ilahi, kaside ve mektuplarını yapısal özelliklerine göre incelemiştir. İlahilerde Boşnakların Hristiyan köklerini yansıtan motifler belirlemeye çalışmış, kasidelerin ise Doğu edebiyatlarındaki kaside formatından farklılaşarak dinî ahlaki mesajlar veren bir türe dönüşmesi üzerinde durmuştur. Ayrıca şiirlerin dil, vezin, tonlama gibi teknik hususiyetleri üzerinde durmuştur. Şiirleri sistematik bir şekilde tasnif edip muhteva özelliklerini ayrıntılı bir şekilde vermiştir.93 Rizviç’in bu çalışması alhamiyado edebiyatı ile alakalı olarak o zamana değin yapılan en iyi çalışmadır.

      Smail Baliç’in 1973 yılında kaleme aldığı Kultura Bošnjaka (Boşnak Kültürü) adlı çalışması Boşnakların sahip olduğu soyut-somut kültürel unsurların tanıtıldığı önemli çalışmalar arasında yer alır. 1994 yılında ikinci baskısını yaptığı eserinin girişine “Barbar Saldırısı” başlığında yeni bir bölüm ekleyerek Hırvat ve Sırpların savaş sürecinde yaptığı barbarlıklar ve Hırvat ve Sırplar tarafından yıkılıp yok eliden cami, kütüphane, köprü gibi kültür eserleri ile alakalı bilgiler verdiği eserin bir bölümünü de Boşnak alhamiyado edebiyatına ayırmıştır. Alhamiyado edebiyatı ile alakalı yapılan çalışmalar hakkında kısa bir literatürün ardından kronolojik olarak geleneğin temsilcileri ve onların şiirleri hakkında bilgiler vermiştir. Eserin ikinci baskısına alhamiyado edebiyatı ile alakalı olarak daha sonra yapılan çalışmaları da dahil edip daha önce verdiği bilgileri güncellemiştir.94

      1975 yılında ünlü Boşnak edebiyat tarihçisi Hazim Şabanoviç’in kaleme aldığı Književnost Muslimane BiH na orjantalnim jezicima (Bosna Hersek Müslümanlarının Oryantal Edebiyatı) adlı edebiyat antolojisinde hem Türk hem de Boşnak dilinde eserler kaleme alan müelliflerin yanında sadece Boşnakça eser kaleme almış olan alhamiyado edebiyatı temsilcilerinin hayatı hakkında bilgiler vermiştir.95

      Alhamiyado СКАЧАТЬ