Boşnak Alhamiyado Edebiyatı. Aksoy Ömer

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ ilk kez 1875 yılında Saraybosna’da basılır. Yine bu dönemde başlayan sözlü kültür ürünlerinin kayıt altına alınma faaliyetleri esnasında Boşnak halk şairleri tarafından tarihin çeşitli dönemlerinde yazılan ve zaman içerisinde Boşnak halkı arasında kulaktan kulağa yayılan anonim ve telif birçok halk şiiri derleme koleksiyonları içerisinde yer almıştır. Bunlardan en meşhurları içerisinde 1888 ve 1896 yıllarında basılan Mehmed-beg Lyubuşak’ın koleksiyonları yer alır. Bu koleksiyonlar içerisine bu şekilde kayda geçirilmiş çok sayıda alhamiyado edebiyatı ürünü mevcuttur. 1888 yılında yayımlanan Narodno Blago (Halk Hazinesi) adlı eserde Ljubişak Jusuf beg Çengiç’in Avdija adlı şiirini ve Duvanjski Arzuhal adlı şiiri69, 1897 yılında yayımlanan Istočno Blago (Doğu Hazinesi) adlı eserde de “Bizim Yazarlarımız ve Edebiyatımız Hakkında” başlığı altında İlhamî’nin 5 şiirini, Abdurahman Sırrî’nin 3 şiirini ve Omer Humo’nun Derviške Savjete (Derviş Nasihatleri) adlı şiirini yayımlamıştır.70

      20. yüzyılın başlarına değin özellikle Avusturya-Macaristan hâkimiyeti ile birlikte büyük artış gösteren Boşnak sözlü kültür ürünlerinin kayıt altına alınma çalışmaları kapsamında diğer Boşnak sözlü kültür ürünlerinin yanında alhamiyado edebiyatı ürünlerinin de kayıt altına alınıp yayımlanmasında büyük artış olmuştur. Bosna Hersek’e derlemeler yapmak için gelen Avusturyalı etnolog, folklorist ve Slavist Frederich Krauss, 1887 yılına kadar Mostar, Rogatitsa, Yukarı Tuzla, Kupres, Yukarı Skoplya bölgelerinde derlemeler yapmış, çok sayıda olmasa da alhamiyado edebiyatı ürünlerini kayıt altına almıştır. 1885 yılında yayımladığı Tri Rijeći Hercegovca (Herseklinin Üç Sözü) adlı makalesinde Boşnaklar arasında oldukça popüler olan Yusuf Çengiç’in Avdija adlı meşhur kasidesini yayımlamıştır. 71 Daha sonra yayımladığı Slav halk edebiyatı adlı eserinde de Zenitsalı imam Edhem’in Savjeti Ženama (Kadınlara Nasihatler) adlı şiirini yayımlamıştır.72

      1911 yılında Seyfudin Kemura ve Vladimir Çoroviç’in Almanca olarak kaleme aldıkları Serbokroatische Dichtungen bosnischer Moslims aus dem XVII, XVIII and XIX Jahrhundert (XVII, XVIII ve XIX yüzyıllardaki Bosnalı Müslümanların Sırp-Hırvat Dilindeki Şiirleri) adlı çalışmaları, bu döneme kadar alhamiyado edebiyatının ilk önemli temsilcisi kabul edilen Muhamed Hevaî’den 20. yüzyıl sonlarına kadar alhamiyado edebiyat geleneği içerisinde eser veren yazarlar hakkında ilk sistemli ve kapsamlı bilgiler veren eser olma özelliğine sahiptir. Kitapta 17. yüzyıl ile 20. yüzyıllar arasında yaşamış Arap alfabesi ile Boşnakça yazan on Boşnak şair-yazar ve bunların eserleri (ilahiler ve halk şiirleri) ile birlikte bazı anonim şiirler hakkında bilgi verilmektedir. Bunlar sırasıyla Muhamed Hevaî Üsküfî, Hasan Kaimî, Hacı Muhamed Razî, Molla Mustafa Başeski, Abdülvehab İlhamî, Umihana Çuvidina, Abdurahman Sırrî, Ahmed Karahoca ve Omer Humo’dur. Bunlardan başka bir adet anonim şiir ve ek olarak alhamiyado edebiyatının ilk şiiri olarak kabul edilen Erdelli Hasan’a ait Hırvat Türküsü adlı şiiri eserine koymuştur. Bu eser, alhamiyado edebiyatı araştırmaları açısından öncü bir çalışmadır.73

      Çoroviç’in Boşnak edebiyatı ile alakalı yapmış olduğu çalışmalar bu eserle sınırlı değildir. Daha sonraki dönemlerde yazdığı kitap ve makalelerde alhamiyado edebiyatı ile ilgili tespitler ve değerlendirmeler yapmaya devam etmiştir. 1912 yılında Bosanska Vila adlı edebiyat dergisinde kaleme aldığı Muslimani u našoj ranijoj književnosti (Erken Dönem Edebiyatımızda Müslümanlar) adlı makalesi Boşnak kültür tarihi açısından büyük önem arz etmektedir. Bu makalede Çoroviç, kendisi de bir Sırp olduğu halde, yüzyıllardır Bosna Hersek’te varlığını sürdüren İslam ve İslam’ın etkisi ile oluşan zihniyetin ve kültürel hayatın Bosna Hersek’teki sosyal ve kültürel hayata olan olumsuz etkileri ile alakalı psikolojik engelleri dağıtmak istediğini belirtmektedir. Nitekim bu makalede Müslümanları kastederek bu insanların hayatları hakkında hiçbir şey bilmediklerini, onların sosyal ve kültürel hayatlarının kendilerine oldukça yabancı olduğunu vurgulamaktadır. Aynı makalenin devamında Çoroviç Boşnak sevdalinkaların karakteristik ve genetik hususiyetleri ile alakalı olarak Boşnak lirik halk ürünleri içerisinde ilk sıraya konulmasını ve bunları en değerli ve en güzel edebî ürünler olarak görülmesini salık verir. Çünkü bu ürünler Boşnak insanının duygularını ve hassas tabiatını ortaya koymaktadır. Fakat Çoroviç, bu ürünlerde var olan kıt yaratıcılık ile kuru bir tonda durmaksızın verilen didaktik mesajların fazlalığını edebî açıdan çok fazla değerli bulmaz. 74 Çoroviç, 1925 yılında yayımlanan Bosna i Hercegovina adlı kitabının edebiyat için ayrılan bölümünde tekrardan alhamiyado edebiyatı şairleri ve şiirlerinden bahsedecektir.75

      20. yüzyılın önemli Boşnak entelektüelleri arasında gösterebileceğimiz Safvet-beg Başagiç, 1910 yılında Viyana Üniversitesi’nde tamamladığı Die Bosniaken und Hercegovcen auf dem Gebiete der islamischen Literatur/Bošnjaci i HerceG – govci u Islamskoj književnosti (İslam edebiyatında Boşnaklar ve Hersekliler) adlı doktora çalışmasında Hasan Kaimî ve Türkçe eserleri hakkında bilgiler verirken onun o osvajanju Kandije (Kandi’nin fethi hakkında) adlı beş dörtlükten oluşan Boşnakça şiirinin metnini vermiştir. Yine bu eserde İlhami’ye ait Ti besposlen nemoj hodit (Boş Gezme) adlı şiirinin ilk dörtlüğüne yer vermiştir.76 1917 yılında yayımlanan kendi kütüphanesinde bulunan el yazmalar hakkında bilgiler verdiği yazısında ise İlhamî, Kaimî ve Sırrî’ya ait ilahilerin olduğu yazmalar hakkında bilgiler verir.77

      Alhamiyado edebiyatı yabancı araştırmacılarında dikkatini celp etmiştir. Bu araştırmacılar içerisinde en önemlisi alhamiyado edebiyatının dili ve transkripsiyon meselesi üzerine değerli çalışmalar yapan Alman Slavist Lehfeldt Werner’dir. Werner 1969 yılında Münih’te yayımlanan mühim eseri Das serbokroatische Aljamiado-Schrifttum der bosnisch-hercegovinischen Muslime. Transkriptionsprobleme (Bosnalı-Hersekli Müslümanların Sırp-Hırvat Alhamiyado Edebiyatı-Transkripsiyon Problemleri) adlı eserinde özellikle alhamiyado edebiyatına dil ve alfabe cihetinden yaklaşmış ve alhamiyado yazar ve şairlere ait orijinal el yazmaların yazımına dikkatini yoğunlaştırmak suretiyle Boşnak dilinin Arap harflerine adapte edilmesi üzerine tespitlerde bulunmuştur. Daha sonraki yıllarda da konu ile alakalı makaleler kaleme almıştır. Boşnak araştırmacılara göre Werner’in çalışmaları hem sistematikliği hem de bilimsel kıymeti yönünden değerlendirildiğinde o zamana değin alhamiyado edebiyatının dil meselesini en iyi ele alan çalışmalardır.78

      20. yüzyılda Boşnak-Sırp-Hırvat edebiyat tarihi ile alakalı olarak yazılan birçok kitapta ve edebiyat antolojisinde alhamiyado edebiyatı şairleri ve onlara ait şiirlerden bahsolunmuştur. Boşnak edebiyat araştırmacısı Hamdiya Kreşevlyakoviç 1912 yılında kaleme aldığı Kratak Pregled hrvatske knjige u Herceg-Bosni od najstarijih vremena do danas (En Eski Çağlardan Günümüze kadarki dönemde Bosna Hersek’te Yazılan Hırvatça Eserlere Kısa Bir Bakış) adlı kitabında alhamiyado edebiyatının belli başlı isimleri ve onlara ait eserler hakkında bilgi verir.79 Birkaç yıl sonra Milan Prelog Povijest Bosne u doba osmanlijske vlade (Osmanlı Döneminde Bosna Tarihi) adlı eserinde Arap alfabesi ile kaleme alınan Boşnakça СКАЧАТЬ