Oğluma nəsihət. Низами Гянджеви

Чтение книги онлайн.

      Anlayıb düşünək hər şeyi gərək,

      Hər sirri açmaqda hünər göstərək.

      Şairə görə, insanın davranışı, rəftarı, ətrafdakılara münasibəti də gözəl olmalıdır. O, danışığı, söhbəti, özünün işi, əməli, arzusu ilə də yüksək insan adını doğrultmalıdır. Gəncləri yersiz qürur, ləyaqətsiz yoldaş, xalqa etinasızlıq, biganəlik və başqa bu kimi mənəviyyata naqislik gətirən sifətlərdən çəkindirməyə çalışan Nizami nəsihətlərində onlara həm də mübarizlik ruhu aşılayır, mətin olmağa, zülmə, haqsızlığa dözməməyə çağırırdı.

      Şair “Yeddi gözəl” poemasında “Sözün tərifi və hikmət haqqında” başlıqlı bölmədə də bu məsələyə toxunaraq oxucuya müraciətlə:

      – deyə xəbərdarlıq edir.

      Nizami poemalarında yer alan hekayələr və şairin gənclərə ünvanlanan nəsihətlərində zəhmətə inam, elmin, əməyin faydası haqqındakı didaktiki görüşlər xüsusilə seçilir. Şairin fikrincə, yaradıcı əmək, halal zəhmət, çalışqanlıq insanın özünü mənəvi cəhətdən saflaşdırdığı kimi ətrafdakılara da səadət gətirir, xoşbəxt, şən həyatın əsasını təşkil edir. Odur ki, şair gənc nəslə dədə-babaların əməksevər xasiyyətinə sadiq qalmağı, tənbəllikdən çəkinməyi, boş-bikar qalmamağı tövsiyə edir. Hələ “Xosrov və Şirin” əsərində 7 yaşlı oğlu Məhəmmədə oxumağı, öyrənməyi, elm-bilik qazanmağı təlqin edən böyük sənətkar elmə, biliklərə yiyələnməklə dünyanı almağın mümkünlüyünü söyləyir. Ona və onun həmyaşlarına Nizami “Leyli və Məcnun” əsərində də qəflətdə qalmamağı, öz hünəri, zəhməti ilə cəmiyyətin layiqli üzvü kimi hörmət qazanmağı məsləhət görürdü:

      “Yeddi gözəl” əsərində oxuyuruq:

      Elmin faydası, oxumağa öyrənməyə çağırış Nizaminin bütün əsərlərində özünün parlaq əksini tapmışdır. Gələcək nəsli vətəni, xalqı sevən, elmli, bilikli görməyi arzulayan vətənpərvər şair əsərlərində bu mövzuya dönə-dönə müraciət etmiş, “Oğlum Məhəmmədə nəsihət” başlıqlı ayrıca fəsillərdə və sətirlərarası söylədiyi ibrətamiz fikirləri, təsvir olunan əhvalatlardan çıxarılan fəlsəfi-əxlaqi nəticələri bütün dövrlərdə əhəmiyyətini saxlamış, bu gün də gənclərimizdə nəcib sifətlər tərbiyə etməkdədir.

      Şair istedada çox da arxayın olmamağı, onu zəhmətlə, çalışmaqla parlatmağı zəruri sayır. İstedadına güvənən çox zehinli adamların öz üzərində işləmədiklərindən axırda heç bir şeyə nail ola bilmədiklərini söyləyir:

      Nizami Gəncəvi, qeyd etdiyimiz kimi, təkcə oğlu Məhəmmədə etdiyi nəsihət bölmələrində deyil, özünün lirik haşiyələri, bədii ricətləri, hadisələrin təqdimində oxucuya ünvanladığı öyüdləri, hikmətli beytləri, ibrətamiz nəticələri ilə də gəncliyə xitab edir. Əsərlərində Məhin Banunun, Məcnunun atasının dili ilə gənclərdə yüksək əxlaqi sifətlər, təmiz mənəviyyat tərbiyələndirməyə cəhd göstərir. Şair zəhmətkeş qoca kərpickəsən kişinin, Süleyman şahla qarşılaşan yaşı ötmüş əkinçinin dili ilə zəhmətə, əməyə xor baxan gənclərə müraciət edir, Ərəstu, Büzürgümid, Əflatun, Sokrat və başqa müdrik bilicilər adından danışaraq həyat dərsi verir, əxlaqi-fəlsəfi fikirlər söyləyir, gəncləri həyatı dərk etməyə, əməyi sevməyə, oxumağa, öyrənməyə və həmişə başı uca yaşamağa dəvət edir.

      Nizami əsərlərində yaratdığı müdrik qoca obrazları ilə bağlı olaraq gənclərin yaşlı nəslə münasibəti məsələsinə də toxunur.

      Hələ “Xəmsə”nin ilk əsəri “Sirlər xəzinəsi”ndən başlayaraq şair nəsillərin qarşılıqlı münasibətindən söz açaraq sələflərinin təcrübəsindən geniş bəhrələnən gənclərin dədə-babalarının qazandıqları nailiyyətləri sadəcə davam etdirməklə kifayətlənməyib onları öz əlavələri ilə zənginləşdirməyin, sonrakı nəsillərə açıq alınla təhvil vermələrinin zəruriliyini bildirirdi.

      Nizami yaşlı nəslə, gənclərə qayğı ilə yanaşmağı, hünərli cavanların istedadlarını təqdir etməyi, onlara kömək göstərməyi lazım bilir. Gənclər tərəfindən yol verilən səhvlərdə yaşlı adamların da günahı olduğunu xüsusi vurğulayırdı. “Xosrov və Şirin” əsərində belə bir miniatür hekayə ilə qarşılaşırıq:

      “İskəndərnamə” əsərində oxuyuruq:

      Şair gələcək nəslin tərbiyəsində yaşlı nəslin məsuliyyətini təkrar-təkrar xatırlatmaqla yanaşı, gənclərə СКАЧАТЬ