szepcąc przez zęby magiczne słowo liczebne – w innych wersjach legendy ożywienie golema następowało przez włożenie mu w usta karteczki z hebrajskim słowem emet (prawda) a uśmiercenie przez wymazanie pierwszej litery, na skutek czego powstawało słowo met (śmierć). [przypis edytorski]
50
usty – dziś popr. forma N. lm: ustami. [przypis edytorski]
51
podrządny – podległy. [przypis edytorski]
52
powolnie – dziś popr.: powoli. [przypis edytorski]
53
tandeciarz – handlarz tandetą, tj. tanimi, byle jakimi towarami z drugiej ręki. [przypis edytorski]
54
jeno (daw.) – tylko. [przypis edytorski]
55
wie pan, tak, tak jak się gra w szachy – zupełnie tak, jak się gra w szachy – student Charousek nosi być może nazwisko Rudolfa Charouska (1873–1900), silnego i przedwcześnie zmarłego na gruźlicę szachisty węgierskiego czeskiego pochodzenia, urodzonego w Pradze. [przypis edytorski]
56
gambit – w teorii szachowej wariant, w którym gracz dobrowolnie poświęca materiał (piony, rzadziej figury) za inicjatywę (możliwości ataku). [przypis edytorski]
57
laufer – goniec (figura szachowa); najsłynniejsza partia Rudolfa Charouska, po którym być może nazwany jest bohater powieści, to jego zwycięstwo nad mistrzem świata Emanuelem Laskerem odniesione w trakcie turnieju w Norymberdze w roku 1896. Charousek zagrał wówczas odgałęzienie gambitu królewskiego zwane gambitem gońca (1.e4 e5 2. f4 exf4 3.Gc4). [przypis edytorski]
58
jaskra – choroba prowadząca do nieodwracalnego uszkodzenia nerwu wzrokowego i siatkówki, powodująca pogorszenie lub utratę wzroku; łac. glaucoma. [przypis edytorski]
doktor Savioli, młody lekarz niemiecki – dalej mówi się o nim jako o Włochu. [przypis edytorski]
73
amylnitryt – azotyn amylu, stosowany jako środek obniżający ciśnienie krwi i napięcie mięśni gładkich bądź jako antidotum na zatrucie cyjankiem. [przypis edytorski]
74
suchotnik – gruźlik. [przypis edytorski]
75
jasełkarz – lalkarz. [przypis edytorski]
76
naraz – nagle. [przypis edytorski]
77
furażerka – miękka, podłużna czapka bez daszka. [przypis edytorski]
78
wolny mularz – w znaczeniu podstawowym: członek masonerii. [przypis edytorski]
79
poncz – rodzaj gorącego napoju alkoholowego. [przypis edytorski]
80
jąć (daw.) – zacząć. [przypis edytorski]
81
An Bein – del von Ei – sen – Piosenka w gwarze złodziejskiej prasko-niemieckiej nie nadaje się do przekładu. Podajemy ją w oryginale (przyp. tłum.) Piosenka opowiada o grożeniu nożem, zabieraniu pieniędzy i przepuszczaniu ich; Red.WL. [przypis redakcyjny]
marionetka – lalka poruszana za pomocą sznurków. [przypis edytorski]
84
wiesz-li, skąd on przybywa i dokąd idzie? – por. J 3,8: Wiatr wieje tam, gdzie chce, i szum jego słyszysz, lecz nie wiesz, skąd przychodzi i dokąd podąża. Tak jest z każdym, który narodził się z Ducha. [przypis edytorski]
85
ibbur – w pewnych odłamach mistyki żydowskiej słowo to oznacza w uproszczeniu wzmocnienie duszy żyjącego człowieka przez tymczasowo łączącą się z nią inną sprawiedliwą duszę przebywającą poza ciałem. Zwykle wynika to z potrzeby spełnienia przez duszę bezcielesną jakiejś misji. [przypis edytorski]
86
żadną miarą – w żaden sposób. [przypis edytorski]
87
jasełkarz – lalkarz. [przypis edytorski]
88
rabin – (z hebr. rabbi, czyli nauczyciel), funkcja religijna w judaizmie. [przypis edytorski]
89
kabalista – znawca Kabały, to jest mistycznej doktryny judaistycznej, na której oparty był m. in. ruch chasydzki. [przypis edytorski]
90
synagoga – żydowski dom modlitw, niekiedy również siedziba instytucji takich jak sąd rabinacki. [przypis edytorski]
91
astralny – tu: niematerialny. [przypis edytorski]
92
Burg (niem.) – zamek. [przypis edytorski]
93
wezwany był przez cesarza do Burgu, aby wywołać cienie umarłych i uczynić je widzialnymi – w Polsce istnieje podobna legenda o Zygmuncie Auguście wzywającym mistrza Twardowskiego, by ten umożliwił mu kontakt ze zmarłą Barbarą Radziwiłłówną. [przypis edytorski]
94
latarnia magiczna – rodzaj projektora, znanego już w XVII w., rzutującego obrazy ze szklanych przeźroczy. [przypis edytorski]
95
cesarz Rudolf – Rudolf II Habsburg (1552–1612), król Czech i Węgier, arcyksiążę Austrii i król Niemiec, co pozwalało mu na dziedziczenie tytułu cesarza. Z czasem stracił władzę na rzecz brata Macieja. Zasłynął jako badacz nauk tajemnych, patron alchemików i okultystów. [przypis edytorski]
