Czarna księga. Orhan Pamuk

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ Teraz jednak, o godzinie ósmej wieczorem, gdy spuszczono już żaluzje w witrynach wszystkich sklepów z wyjątkiem kwiaciarni, sklepu Alâaddina i małego sklepiku, w którym sprzedawano orzechy i suszone owoce, a ledwie wyczuwalny mokry śnieg przecinał brudne powietrze, wypełnione zapachem kurzu, spalin, siarki i węgla brunatnego spalanego w piecykach, na widok świateł kamienicy Galipa ogarnęło uczucie, że wspomnienia związane z tym budynkiem sięgają daleko poza owe osiemnaście lat. Nie miała znaczenia ani szerokość ulicy, ani nazwa kamienicy (składała się z tylu O i U, że nikt nie lubił wymawiać tego słowa), ani samo miejsce — w umyśle Galipa w położonych jedno nad drugim mieszkaniach członkowie rodziny żyli od dawien dawna, od początku. Wchodząc po schodach i czując ten sam zapach co zawsze (jak napisał Celâl w jednym ze swych felietonów, przyjętych przez rodzinę z oburzeniem, na tę woń składały się smród smażonego tłuszczu i cebuli, powietrza z szybów wentylacyjnych oraz odór mokrego kamienia i pleśni), Galip pospiesznie, niczym ktoś przerzucający z niecierpliwością kartki wielokrotnie już czytanej książki, wypatrywał znajomych obrazów i scen, które jedne po drugich miały się zaraz pojawić przed jego oczami.

      Jest już ósma, więc zaraz ujrzę, jak stryj Melih siedzi w fotelu Dziadka i wertuje przeczytane gazety, które sam przyniósł z góry, a teraz przewraca ich strony, jakby chciał powiedzieć: „Ta sama wiadomość tutaj i piętro wyżej może mieć różne znaczenie” albo: „Zerknę na to ostatni raz, nim Vasıf swoimi nożyczkami potnie wszystko na kawałki”. Na widok nieszczęsnego kapcia dyndającego na nodze stryja, która porusza się nerwowo przez cały dzień, pomyślę, że tak jak w dzieciństwie woła do mnie z niecierpliwością i rozpaczą: „Nudzę się, zróbmy coś, nudzę się, zróbmy coś”. Usłyszę służącą, panią Esmę, jak wygoniona z kuchni przez ciocię Hâle, by ta mogła w spokoju usmażyć böreki¹⁴ z papierosem marki Bafra bez filtra (jej zdaniem jednak nie tak dobrym jak dawne yeni harmany) w ustach, nakrywając do stołu, spyta głośno — jakby nie znała odpowiedzi na to pytanie i spodziewała się uzyskać ją od pozostałych: „Ile nas będzie dziś wieczorem?”. Po tym pytaniu ciocia Suzan i stryj Melih, siedząc, tak jak Dziadek i Babcia, po obu stronach radioodbiornika, a naprzeciwko moich rodziców, będą milczeć przez chwilę, po czym ciocia odezwie się z nadzieją: „Czy Celâl dołączy do nas, pani Esmo?”, a stryj Melih z przyzwyczajenia zacznie narzekać: „Ten chłopak nigdy nie nabierze rozumu, nigdy”. Wtedy mój ojciec, dumny i zadowolony, że może pokazać się jako ten bardziej odpowiedzialny i zrównoważony, choć młodszy brat, stanie po stronie bratanka i oznajmi, że czytał jeden z jego ostatnich felietonów. Chcąc wzmocnić satysfakcję czerpaną z obrony bratanka, ojciec skorzysta z okazji, by wymądrzać się w obecności własnego syna, i po kilku pochwałach — Celâl, gdyby je usłyszał, na pewno stroiłby sobie z tego żarty — wypowie parę słów „konstruktywnej” krytyki. Matka („Mamo, nie wtrącaj się, proszę!”) pokręci głową i poprze ojca (ona również uważa za swój obowiązek bronić Celâla przed stryjem Melihem, robi to jednak z pozycji „w gruncie rzeczy to dobry chłopak, ale…”), a wtedy ja nie wytrzymam i niepotrzebnie zapytam: „Czytaliście jego dzisiejszy felieton?”. Wiem przecież, że oni nie rozumieją ukrytych znaczeń jego słów, nie odczuwają i nie będą odczuwać przyjemności, jaką ja czerpię z lektury owych felietonów. Na to stryj Melih spyta: „A jaki dzień tygodnia mamy dzisiaj?” albo „To już publikują go codziennie? Nie czytałem!”, choć gazetę będzie trzymał otwartą właśnie na stronie z rubryką Celâla; ojciec oświadczy: „Mimo wszystko nie podoba mi się obcesowy ton, jakim wyraża się o premierze”, matka zaś wtrąci: „Jeśli nie szanuje jego poglądów, powinien chociaż szanować jego osobowość jako pisarza”, nie wiadomo do kogo kierując te słowa, do premiera czy do ojca, i przyznając Celâlowi rację, czy też może wcale nie. Ośmielona tą nieokreślonością, ciocia Suzan powie: „Na kwestię nieśmiertelności, ateizmu i tytoniu zapatruje się podobnie jak Francuzi!”, tym samym kierując rozmowę na papierosy i palenie. Pani Esma, nadal nie wiedząc, ile osób będzie na kolacji, nakryje stół obrusem; rozłoży go niczym wielkie, czyste prześcieradło na łóżku — złapawszy za jeden brzeg, trzepnie tkaniną, aż jej drugi koniec wzbije się w powietrze, po czym będzie obserwować, jak płachta powoli opada; nie wyjmie przy tym papierosa z ust, co sprawi, że między nią a stryjem Melihem na nowo rozgorzeje ta sama co zawsze wymiana zdań: „Dym z pani papierosa zaostrza moją astmę!”, „Skoro tak, niech pan sam rzuci palenie, panie Melihu!”. Wyjdę wtedy z pokoju; w kuchni, otoczona obłokiem pachnącego ciastem, stopionym serem i rozgrzanym tłuszczem dymu, ciocia Hâle, niczym czarodziej pochylający się nad kotłem z magicznym eliksirem, smaży böreki; pospiesznie, ukradkiem, jakby wręczała mi łapówkę w nadziei na okazanie specjalnego zainteresowania, obdarzenie serdecznością, a może i pocałunkiem, wetknie mi do ust pierożek zdjęty wprost z patelni i zapyta: „Gorący?”, a ja, płacząc z bólu, nie będę w stanie jej odpowiedzieć. Pójdę do pokoju, w którym niegdyś Babcia i Dziadek, okryci niebieską kołdrą, spędzali bezsenne noce, w którym mnie i Rüyę, siedzących na tej samej kołdrze, Babcia uczyła rysunku, arytmetyki i czytania i do którego po śmierci dziadków Vasıf przeniósł się ze swoim akwarium; zobaczę tam Rüyę, jak razem z Vasıfem ogląda jego ukochane japońskie rybki i kolekcję wycinków z gazet. Dołączę do nich, a żeby nie wyszło na jaw, że Vasıf jest głuchoniemy, Rüya i ja nie będziemy ze sobą rozmawiać, tylko — pomagając sobie naszym językiem gestów, tak jak robiliśmy, gdy byliśmy mali — odegramy przed nim scenę ze starego filmu obejrzanego w telewizji, a jeśli ostatnio nie widzieliśmy żadnego obrazu godnego uwagi, odtworzymy ze wszystkimi szczegółami, jakbyśmy go dopiero co oglądali, fragment Upiora w Operze, który niezmiennie wzbudza entuzjazm Vasıfa. Dopiero później, gdy Vasıf się odwróci lub podejdzie do swych rybek, popatrzymy na siebie i wtedy zobaczę cię pierwszy raz od rana, porozmawiam z tobą pierwszy raz od wczorajszego wieczoru, zapytam: „Jak się masz?”, a ty odpowiesz jak zawsze: „Dobrze, wszystko w porządku”. Zatrzymam się wtedy i zacznę się zastanawiać, jakie aluzje są ukryte w tych słowach, a jakie nie są, i by ukryć pustkę moich myśli, zapytam: „Co dziś robiłaś?”, jakbym nie wiedział, że spędziłaś dzień nad jakąś powieścią kryminalną, której ja nigdy nie przeczytałem, a ty jak zawsze obiecywałaś sobie przetłumaczyć ją na turecki, lecz nigdy się do tego nie zabrałaś — „Co dziś robiłaś, Rüyo?”.

      Opisując w pewnym felietonie zaduch snu, smród czosnku, pleśni, wapna, węgla i smażonego tłuszczu, roznoszący się na klatkach schodowych kamienic przy bocznych ulicach, Celâl wysnuł przypuszczenie, że może on zawierać i inne składniki. Zanim nacisnął dzwonek u drzwi, Galip postanowił spytać Rüyę, czy to ona dzwoniła do kancelarii trzy razy tego dnia.

      Drzwi otworzyła ciocia Hâle i od razu spytała:

      — A gdzie Rüya?

      — Nie przyszła jeszcze? — zdziwił się Galip. — Miała ciocia do niej zadzwonić.

      — Telefonowałam, ale nikt nie odbierał. Uznałam, że ją zawiadomiłeś.

      — Może jest na górze, u ojca.

      — Twój stryj i jego żona już dawno do nas zeszli — oznajmiła ciocia.

      Zapadła cisza.

      — Pewnie jest w domu — powiedział po chwili Galip. — Polecę i ją przyprowadzę.

      — Nikt nie odbiera telefonu — zawołała ciocia, lecz Galip zbiegał już ze schodów. — No dobrze, tylko się pospiesz. Esma smaży już dla ciebie böreki!

      W zacinającym mokrym śniegu Galip niemal biegł; wiatr rozwiewał poły jego starego palta (które było tematem jeszcze innego felietonu Celâla). Już dawno obliczył, że jeśli będzie szedł boczną ulicą, pogrążoną teraz w mroku rozpraszanym jedynie przez mdłe światło padające z reklam СКАЧАТЬ