Қазіргі заман кезіндегі Азия мен Африка елдерінің тарихы (1918–1945). I бөлім. Рыскелді Мырзабекова

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ сияқты экспортқа арналған жергілікті өсімдіктерді өсіру қарқыны мен көлемі артты.

      Отарлардағы ірі плантациялық шаруашылық дамуының салдарлары. Ірі плантациялық шаруашылықтың өсуі отаршылдықтың негативті формасы болды. Шетелдік капитал, жұмысшыларды контрактілеу, шаруашылықтың бір жақты дамуы, және тағы басқалар жергілікті халық пен жалданушы жұмысшылардың жағдайларын нашарлатты. Олардың ауыр әлеуметтік-экономикалық салдарлары да көрініс бере бастады. Мысалы, аграрлық ірі плантациялық аудандарда халықтың шамадан тыс тығыз қоныстануы, кең-байтақ жерлерді плантациялар үшін күштеп тартып алу, кешегі қауымдастықтар мен жалгер-шаруалардың қайыршылануына алып келді. Сонда да болса, бұл үдеріс жалпы алғанда отарларда капитализмнің дамыған түрлерінің қалыптасуында прогрессивті роль атқарды. Уақыт өте келе, жергілікті экономикаға интеграцияланған палантациялық шаруашылық (әсіресе отаршылдықтың соңғы кезеңінде) экспортқа шығарылатын ауыл шаруашылығы өнімінің негізгі бөлігін өндірді және бұндай елдердің экономикасында маңызды орынды иеленді.

      Отарлардағы ұсақ тауарлы шаруашылықтардың жағдайы. ХХ ғасырдың бірінші жартысында ауыл шаруашылығында шаруашылықтың аралас экономикалық түрі үстемдік құрды. Бұндай шаруашылықтарда тауарлық дақылдармен қатар өздері тұтынатын азық-түлік өндірілді. Осындай араласқан шаруашылық өндіріс, ішкі еңбек бөлінісі мен ұлттық нарықтың нашар дамуына байланысты мәжбүрліктен туындаған болатын.

      Шығыстың ауылдық елді мекендерінде тауар-ақша қатынастарының дамуы, тауарлы мәдениет өндірісімен үздіксіз әрі тығыз байланыста болды. Бұл нарық үшін немесе дәстүрлі азық-түлік және техникалық дақылдар (бидай, күріш, мақта, кендір және т.б.) немесе мүлдем жаңа экспорттық дақылдар (кофе, шай, темекі, апиын, қант қамысы және т.б.) болды. Отарларда экспорттық өндірісті шаруалар ХІХ ғасырдың соңғы ширегінде қолдана бастағанымен бұл тәжірибе тек ХХ ғасырдың бас кезінен ауқымды және көлемді сипатқа ие бола бастады. Ақшалай қаржы шаруларға рента мен салықты, жылдан-жылға үздіксіз өсіп келе жатқан қарыздарды, өсімқорлық пайыздарды төлеу үшін, сондай-ақ жерді сатып алуға немесе жалға алуға, өндірістік тауарлады және батыстың ықпалымен қалыптасқан мұқтаждықтарды өтеу үшін қажет болды. Бұның барлығы шаруаларды метрополиялар мен әлемдік нарықта жоғары сұранысқа ие дақылдарды өсіруге және оларды делдалдық механизмдер арқылы сыртқы нарыққа шығаруға мәжбүрледі.

      Отарлардың экспорттық өнімдері жергілікті өндіріс дамығанға дейін толығымен сыртқы нарыққа, ал азық-түліктің бір бөлігі сыртқы және қала тұрғындарын азықпен қамтамасыз ету және тауар алмасу үшін ішкі нарыққа жөнелтілді. Сондықтан ХХ ғасырдың бас кезінен Шығыстың көптеген елдерінде тауар айналымына ауыл шаруашылығы өнімдерінің басым бөлігі тартылды. Нәтижесінде шығыстың бірқатар елдерінде ұсақ тауарлы шаруа өндірісі жаппай сипат ала бастады. Бірақ бұған СКАЧАТЬ