рөл атқарды жəне араб Мұсылман қоғамы елдеріндегі идеологиялық жəне саяси күрестің негізгі кезеңдерін көрсетті. Ислам ілімі бойынша Құранның ең жақсы білімі Мұхаммед пайғамбарда болған, ол өзінің сахабаларына Жазбаның мағынасын түсіндірді. Пайғамбардың сахабалары көптеген аяттардың айтылу жағдайларын, Пайғамбардың қарсыластарымен айтысқа түсу себептерін жадында сақтаған. Бұл Құранның нақты пайда болу тарихын бейнелейтін тафсирлердің көпшілігіне бір немесе басқа түрде енгізілген ең көне қабат. Мұхаммед пайғамбар дүниеден өткеннен кейін Құранды тəпсірлеу міндетін оның сахабалары шешті. Сахабалардың ішінде ‘Əли ибн Əбу Талиб, Ибн ‘Аббас, Ибн Масғуд, Убай ибн Ка’б тəпсірлеуде ерекше беделге ие болды. Кейбір сахабалар Құранды тек Пайғамбардың сөздеріне сүйене отырып тəпсірлеген. Басқа бөлігі де (‘Умар ибн əл-Хаттаб, Ибн ‘Аббас, т.б.) өз пікірін дəлелдеу үшін араб тілі мен дəстүрлі араб поэзиясынан мысалдар келтірді. Бастапқыда тəпсір негізінен ауызша түрде болған. Мешіт имамдары жұма уағызынан кейін жеке аяттар мен сүрелерге жиі түсініктеме берді. Саяхатшылар мен уағызшылар (куссас) интерпретацияларды иуда-христиандық мəдени ортаға (israiliyat) байланысты параллель материалдармен байытты. Тафсирдің дамуы Мұхаммед пайғамбардың сүннет құрамымен байланысты. 8-ғасырдың екінші жартысында Құран мəтінін түсіндіруге қатысты хадистер жинақтары пайда болды, оларда «Құранды сүннет түсіндіреді» (əс-сунна туфассиру-л-Құран) қағидасы бар. Кейінірек əл-Бухаридің жалпы хадис жинақтарында (мысалы, «Сахихта») арнайы бөлімдер пайда болды. 10 ғасырдан бастап Құран тəпсірі дербес ғылымға айналып, хадистанудың бір бөлігі ретінде қарастырылмады. Құранды басқа тілдерге аударуға тыйым салу жағдайында Қасиетті Жазба мəтініне ілеспе түсіндірмелер араб тілін білмейтін мұсылмандарды Құранмен таныстыруда маңызды рөл атқарды.Тəпсір ғылымы дамыған сайын мұсылман əлемінде тəпсірдің үш негізгі мектебі дами бастады: Ибн ‘Аббас негізін қалаған Меккелік мектеп (687 ж. өл.); Ибн Масғуд негізін қалаған куфи мектебі (682 ж. өл.); Убай ибн Кағб (643 ж. өл.) негізін салған Медина мектебі. Бұл мектептердің өкілдерінен басқа халифаттың басқа аймақтарында Құранның атақты тəпсіршілері де болды (мысалы, Даххак əл-Хорасани (өл. 723), Ата əл-Хузали (өл. 744), Ата əл-Хорасани (757 қ.б.) жəне т.б. Хадистану (мысалы Фатх əл-Бари – Ибн Хажар əл-Асқаланидің «Сахих əл-Бухари» хадистер жинағына жасаған түсіндірмесі) Сүннет жəне хадистану бір-бірімен өте тығыз байланыста. Сүннет – Құраннан кейінгі екінші иман көзі. Ол Мұхаммед пайғамбардың істері мен сөздері туралы қиссаларда баяндалады. Алғашқы хадис жинақтары хижра 1 ғасырында (7 ғасыр) жинала бастады.
Исламның əртүрлі ағымдары өздерінің хадис жинақтарын беделді деп таниды. Осылайша, сүнниттер əл-Бухари (810-870), Муслим (821-875), Ибн Мажа (824-887), Əбу Дауд (817-889), ат-Тирмизи (824) құрастырған жинақтарды сенімді хадис жинақтары деп санайды жəне ан-Насаи (829-915). Шииттер Мұхаммед пайғамбардың ұрпақтары (Алидтер) жəне кейбір сахабалар
СКАЧАТЬ
