Қутлуғ қон. Ойбек Мусо Тошмуҳаммад ўғли

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ yordamingiz, deb qo‘yishdi! Bir marta ko‘rdim, bas, endi yelkamning chuquri ko‘rsin.

      – Jamolboy hammaga bir-bir qarab, «qih-qih»lab kulib qo‘ydi.

      – Ilgari hayit kunlari Ko‘mirsaroyda qo‘g‘irchoqbozlik, «Chodir xayol!» bo‘lar edi. Endi nomini boshqa qilishibdi-da mazmuni.

      – O‘lmagan qul har nimani ko‘raverar ekan, – dedi Mirzakarimboy peshonasini qashib.

      – Bizning teatr hali yangi-da. Usta o‘ynovchilar yo‘q, – izoh bera boshladi Abdishukur, – madaniyatli mamlakatlarda teatrlar baland darajada bo‘larmish. Ko‘p ma’nidor narsalar ko‘rsatilarmish. Xalqning rag‘bati ham katta bo‘ladi, deb eshitaman. Yaqinda bir o‘ris advokat bilan so‘zlashdim. Maskov, Peterburg teatrlarini gapirgan edi, og‘zim ochilib qoldi.

      – Maskovga, Peterburgga ko‘p qatnadim, oylab u shaharlarda qoldim. Bir marta ham ko‘rmabman-da, – dedi bir mehmon.

      – U yerlar boshqa. Peterburg oqpodshohning poytaxti. U yerda har qanday ajoyib ishlar bo‘lsa yarashadi, – chedi Hakimboyvachcha.

      – Oqpodshoh ham borarmikinlar teatrga? – kimdir so‘radi Abdishukurdan.

      – Albatta, albatta boradilar.

      – A, ha!..– bu sado bilan uch-to‘rt kishi birdan o‘z hayratini bildirdi.

      Abdishukur tushida ham ko‘rmagan poytaxt teatrlarini maqtamoqchi bo‘lib, endi so‘z boshlagan edi, Yormat dasturxon keltirib, norin tayyor bo‘lganini bildirdi. Mehmonlar o‘rinlaridan turib, uvushgan oyoqlarini uqalab, kerishib, kim qo‘l yuvishga, kim «tahorat ushatishga» tarqaldi.

      IV

      Yo‘lchi otxonaning bir tomoniga uyilib, sasib-bijib yotgan go‘ngni katta yerga eltish uchun aravaga tashimoqqa kirishgan edi. Uch hafta qadar bu yerda yashab, boy tog‘aning hamma yumushlarini yaxshi bajargani va mehnatga layoqatini, uquvini yaqqol ko‘rsatgani uchun boy unga katta yerga chiqib paxtada ishlashga buyruq bergan edi. Birinchi qopni darvozaga olib chiqib aravaga to‘qish oldida, Yormat uzoqdan qichqirib, uni to‘xtatdi:

      – Bu kun jo‘namaydigan bo‘ldik.

      – Nega?

      – Tog‘angizning xotinlari kelinlari bilan birga bir qudanikiga tug‘uriqqa borar ekanlar. Arava kerak.

      – Xo‘jayin koyimasmikin?

      – Ertaga jo‘naymiz-ku. Javobini xotin xo‘jayin beradilar. Boyoqish xotinlar ham bir yayrab kelsin-da.

      Yo‘lchi qopni devorga tirab qo‘yib, darvozaning yonidagi kichkina supachaga o‘tirdi. Yormat chelak bilan aravaga juda ko‘p suv sepdi. So‘ng, yaxshilab supurdi. Otga chig‘anoqli asboblarni taqib, yolini qizil lattalar bilan, o‘rib, otning atrofida aylanib, unga juda zeb berdi. Otni qo‘shgandan keyin aravaga qalin namat soldi, ustidan ko‘rpacha yoydi. Uning har bir harakati, xotinlar uchun mumkin qadar qulay, o‘ng‘ay joy hozirlashga tirishgannni ko‘rsatar edi. Xo‘jayinlarning xotinlarini, bola-chaqalarini aravaga solib, dabdaba bilan mehmondorchilikka, olib yurishni u juda yaxshi ko‘rsa kerak, shuning uchun hozir mag‘rur va shod edi. Lekin u shodligini bildirmas, hatto qovog‘i soliqroq ko‘rinadi. Yo‘lchi bu kishining qiliqlarini bir daraja sinagani uchun, uning «bola tabiati»ga ichidan kulib o‘tiraverdi. Arava tayyor bo‘lgach, Yormat bir muhim narsani unutganday, bir yoqqa yugura ketdi. Allaqaydan kichkina narvoncha keltirib, aravaning orqasiga tiradi. Ko‘lini beliga qo‘yib, o‘zi ham shu yerda qaqqaydi.

      Xotinlar ancha kechikib chiqishdi. Avval banoras paranji yopingan qaynana – Mirzakarimboyiimg xotini, harsillab-gursillab, narvonchaning har pog‘onasiga qadam qo‘yganda «bismillo»ni takrorlab, aravaga o‘tirdi. Uning ketidan, biri ko‘k duxoba, ikkinchisi zangori duxoba paranji yopingan qo‘sh kelin – Hakim va Salimboyvachchalarning xotinlari chiqishdi. Xotinlarning bema’ni qiy-chuvi, arzanda bolalarning xarxashasi hamma yoqni tutdi. Yo‘lchi bolalarni bir-bir ko‘tarib, xotinlar orasiga joylashtirdi. Yormat ichkaridan bir necha savat moykulcha ham dasturxondan isi, bug‘i burqib turgan bir tog‘ara palov va hokazo olib chiqdi. Arava liq to‘ldi. Yormat aravaning har qismiga razm solib, keyin chaqqonlik bilan otga mindi. U yangi, «havaskor» o‘spirin aravakash kabi, gerdayib, yelkasini qiyshiq qilib o‘tirdi. Keyin «chu» deb otga qamchi urarkan, Yo‘lchiga qichqirdi.

      – Hov, yigit, kechagi chopiqni bitirib qo‘ying! Yo‘lchi chopiqqa tushmasdan avval soch oldirish uchun guzarga chiqdi. Mo‘ysafid sartarosh uni bequvvat shalaq kursiga o‘tqazib, kirdan qatirmalanib yaltiragan lungini bo‘yniga ilib, boshini ishqalay boshladi. Qattiq suyak panjasi bilan uzoq ishqaladi. Atrofda g‘uv-g‘uv pashsha oyoqlarga yopishadi, burun kataklariga suquladi, quloqni uzadi, bir zum tinchlik yo‘q. Yo‘lchi soch oldirib bo‘lguncha, qiynoq ichida toqatsizlandi. O‘rnidan turgach, bir «uh» tortib, yengillandi. Mo‘ysafidning kaftiga yarim tanga qistirib, choyxonaga o‘tdi.

      Choyxonachi ellik yoshlarda bo‘lgan yumaloq – «girdigum» odam, harakati juda sust, qarashlari yalqov. Bir so‘zni o‘n bo‘lib bazo‘r chiqaradi. Qarshidagi choyxonachi uchqun tegishi bilan guv alangalanuvchi qirindi bo‘lsa, bunisi alangani so‘ndiruvchi ho‘l to‘nka, choyxonada odam ko‘p. O‘rtada davra qurib, bir to‘da yigitlar o‘tiradi. Aksarining qo‘lida bedana. So‘zlar ham bedanabozlar ustida.

      Yo‘lchi zerikdi. Choy chaqirmasdan tashqari chiqdi. Choyxonadan nariroqda, ko‘cha sathidan bir oz baland turgan va chirik taxtalari o‘rniga yo‘g‘on-ingichka xodalar yotqizilgan ko‘prik oldida qovun ortgan arava to‘xtaganini va dehqonning behuda urinishini ko‘rdi. Aravakash yelkasini gubchakka tirab itarsa ham, ot to‘rt oyog‘i yerga mixlanganday, qimir etmasdi. Ko‘maklashuv uchun Yo‘lchi yugurib bordi. Otning jilovidan tortdi, aravakash g‘ildirakdan turtdi. Ot siljimadi. Ot qari va benihoya oriq edi, dumini qimirlatishga ham erinar, boshini quyi solib, chirkinlashgan ko‘zlarini ojiz javdiragan edi. Arava ham ko‘hna, yamoq-yasqoq, g‘ildirak temiridan unda-munda parcha-purcha qolgan, kegaylari shaloq…– dehqon aka, ehtiyot bo‘ling, aravangiz nobop… – boshini chayqab gapirdi Yo‘lchi.

      – Bilaman, lekin iloj yo‘q, uka, shaharga borish kerak, – dedi dehqon arava orqasidan.

      Yo‘lchi otning jilovini bir bolaga ushlatib, o‘zi bir gubchakka o‘tdi. Ikkinchi tomonda dehqon. Yo‘lchi:

      – Oling, dehqon aka!..– kuch bilan itardi-da, otga: «chuh, jonivor!» deb qichqirdi. Orqadan itargan ikki kuchning ko‘magi bilan ot oldinga intildi, tirisha-tirisha aravani ko‘prikka olib chiqdi. Lekin shu onda, nimadir, «qars» etdi. Ot to‘xtadi. Yo‘lchi aravaning nimasi shikastlanganini payqamay, hayron bo‘lib turar ekan, aravaning tagidan dehqonning ayanchli tovushi eshitildi:

      – O‘qi ketibdi, ish pachava…

      Dehqon tuproqqa botib arava ostidan chiqdi. Ko‘ziga tushgan katta eski qalpoqni ko‘tardi, juldur choponning etagi bilan burushiq peshonaning terini artdi. Yo‘lchi uning ichiga botgan, chuqur ko‘zlarida chorasizlik qayg‘usini, mashaqqat og‘irligini ko‘rdi. Uning oftobda kuyib pishgan, etsiz, yirik yonoqli yuzida ko‘z yoshimi, termi, har holda tomchilar yumalanar edi.

      – Xafa bo‘lmang, aka, – dehqomning yelkasini qoqib yupatdi Yo‘lchi, – falokat emas, arava sinadi, tuzatiladi.

      – Ot-arava o‘zimniki bo‘lsaydi, jarga qulab ketsa ham mayliydi. Kishiniki, uka. O‘zimda ulov yo‘q. Qovunim pishib chirib ketdi… Qo‘shnimdan ot-aravani bir kunga tilab olgan edim. Jilla bo‘lmasa, bitta chetanda olib tushay-da, sotib, bolalarga kiyimlik olay, deb xayol qilgan edim. СКАЧАТЬ