Bir nefeste 20. yüzyıl. Okakura Kakuzo

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ arasında Fists of Righteous Harmony1 (Batılılar, dövüş teknikleri nedeniyle onlara “Boksörler” diyordu) adlı gizli bir grubun üyeleri tarafından yönlendirilen Boksör İsyanı’na yol açtı. Boksörler Çin’in kadim kültürünü tehdit etmekte olan Hıristiyan misyonerlerin faaliyetleri de dahil olmak üzere, Çin’deki Batı etkisine son vermeyi hedefliyorlardı. Çinli bir devrimcinin sözleri şöyleydi: “Ülkeme baktığım zaman, duygularımı kontrol edemiyorum. Yalnızca Rusya’nınkiyle aynı otokratik yönetime sahip olduğu için değil, 200 yıldır yabancı barbarlar tarafından ezildiğimiz için.”

      Şiddet, Alman etkisi altında hızla sanayileşen bir bölge olan kuzey kıyı eyaleti Shandong’da patladı; çok az para ödenen Çinli işçiler, Avrupalıları öldüren Boksörler’e katıldılar. Pekin’de kurşunlardan doğaüstü güçler tarafından korunduklarını ileri süren Boksörler, yabancıların sığınmış olduğu Legation Quarter’ı (Yabancı Temsilcilikler Bölgesi) kuşatma altına aldılar. Batılı ittifak kuvvetleri onlara rahatlama sağlamak için yaklaşırken, Ana İmparatoriçe Cixi köylü milisleri destekleme yolunu seçti. Rusya, Japonya, Amerika ve Avrupalılardan oluşan uluslararası ittifak kuvvetlerinin Pekin’e ulaşmaları elli beş gün sürdü. Kuşatma altındaki yabancılar kurtarıldı ve yüzlerce Boksör işgal kuvvetleri tarafından idam edildi.

      İmparatoriçe’ye, işin içindeki yabancı devletlere, Çin’in ekonomisini felce uğratacak derecede tazminat ödemesi emredildi. Tamamen zayıflayan Çing Hanedanlığı, on yıl sonra yapılacak bir askeri darbeyle dağılacak ve böylece Çin İmparatorluğu’nun sonu gelmiş olacaktı.

Gezgin, Tüketici Yeni Dünya

      1900 yılında Batı toplumu eşi görülmemiş değişikliklerin olduğu bir yüzyılın içine girmenin sersemliği içindeydi. Tarıma dayalı ekonomiler, Sanayi Devrimi ile dönüşüme uğramıştı. Suyun ve beygirlerin gücünün yerini buharlı motorlar almış ve artık bunlar gemilerde, trenlerde ve 1890’lardan itibaren (içten yanmalı motoru olan) ilk modern otomobillerin piyasaya çıkmasıyla birlikte ilk defa binek araçlarda kullanılmaya başlanmıştı. Örgü ve dokuma makineleri tekstil dünyasını dönüştürmüştü. Yeni yöntemler dövme demir ve çelik ürünlerini yaratmış ve kömür madenciliği gelişmişti. Yollar iyileştirilmiş, kanallar ve demiryolları inşa edilmişti. Telefon ve telgrafın icadı, iletişimi değiştirmişti.

      Girişim kültürünün ürünleri arasında, Doğu Mısır’daki Akdeniz’le Kızıldeniz’i birleştiren ve Avrupa, Kuzey Afrika ve Asya arasındaki ticaret yollarını kısaltarak küresel ticaret akışında devrim yaratan Süveyş Kanalı gibi mühendislik harikaları da yer alıyordu. Aynı şekilde kırk yıl sonra 1907-1914 arasında Birleşik Devletler tarafından inşa edilen ve Kuzey ile Güney Amerika’yı birbirine bağlayan dar kara şeridinin içinden geçen Panama Kanalı da (Panama Kıstağı) Atlantik ve Pasifik okyanusları arasındaki deniz ticaretini geliştirmiş ve uluslararası deniz ticaretinde hayati öneme sahip bir denizyolu haline gelmişti. Amerika’nın batı sahiline giden gemiler artık Güney Amerika’nın ucundaki Cape Horn’un etrafından dolanan tehlikeli rotayı izlemek zorunda kalmıyorlardı.

      Yirminci yüzyılın başlarında insanlar, Amerikan Henry Ford Otomobil Fabrikası’ndaki montaj bandında birleştirilen arabalar gibi, seri üretilen tüketim mallarıyla tanıştılar. Bu yenilik, Ford’un Model-T arabalarının üretim süresini kısaltmıştı. 1918 yılına gelindiğinde Amerika Birleşik Devletleri’ndeki tüm arabaların yarısını bu arabalar teşkil ediyordu. Uygun fiyatlı ve büyümekte olan orta sınıfa pazarlanabilen Ford otomobilleri, Amerikalılar için motorlu taşıtla yolculuk yapabilme fırsatı yaratmıştı. Montaj bandı buluşu çok geçmeden başka tüketim malları için de uygulanmaya başlandı.

      Batı kültürü, bilim ve teknolojik gelişmeler, ticaret bağlantıları ve sömürgecilik aracılığıyla dünyanın her tarafına yayıldı ve küreselleşme süreciyle birlikte uzak yerlerdeki milletleri de etkiledi.

İlk Motorlu Uçuş

      1903 yılında Orville Wright, ABD’de Kuzey Karolina’da ilk defa içinde insan olan havadan ağır motorlu bir uçakla on iki saniye süren bir uçuş gerçekleştirdi. Bu, Orville ve Wilbur kardeşlerin yıllar boyu yaptıkları deneylerin doruk noktasıydı. 1909’da Fransız mucit ve havacı Louis Blériot, İngiltere’den Fransa’ya Manş Denizi üzerinden tek kanatlı bir uçakla uçarak Daily Mail gazetesi tarafından ortaya konulan 1.000 sterlinlik ödülü kazandı. Çok geçmeden uçaklar, ilk defa

      İtalyan-Türk Savaşı (1911-12) sırasında İtalyanlar tarafından keşif ve bombalama amaçlı olarak savaş görevlerinde kullanılmaya başlandı. 1914 yılında Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasının ardından Fransız pilot Roland Garros, uçağının önüne sabit bir makineli tüfek yerleştirdi ve 1915’te Alman savaş uçağı pilotu Kurt Wingens, uçağın pervanesini geçerek ateş etmek üzere senkronize edilmiş bir makineli tüfekle silahlandırılmış bir savaş uçağıyla ilk hava zaferini kazandı.

Altın Yaldızlı Çağ

      Sanayileşen uluslar her ne kadar dünya sahnesinde ekonomik güce sahip olsalar da kendi içlerinde bölünmüş bir toplum olmanın sancılarını yaşıyorlardı. Zengin aristokratlar ve orta sınıftakiler sanayileşmenin nimetlerinden fazlasıyla yararlanırken, fabrikalardaki yerlerini makinelerin aldığı işçi sınıfı ve yoksullar, makineyle çalışılan fakat düşük ücretli yeni işler bulabiliyorlardı. Hayat standartları alt seviyede kalmaya devam ediyordu.

      Avrupa’nın 1870-1914 arasındaki iyimserlik, yenilik, bolluk ve istikrar dönemi “Belle Époque” olarak bilinir. Bu altın yıllar boyunca zengin sınıflar artan refahın tadını çıkarırken Paris de sanatçı ve yazarların merkezi haline geldi. Fransız başkentinin Art Nouveau tarzının doğal organik biçimleri dünyanın her yanında mimariyi etkiledi. Émile Zola gibi yazarlarda ifadesini bulan edebi gerçekçilik, modernizmin öncülerinden biriydi (bkz. sayfa 29).

      Aynı tarihlerde, iç savaş sonrası Amerika, demiryollarının yaygınlaşması ve petrol arıtımı, çelik imalatı ve fabrikada üretilen ürünler sayesinde canlanan bir ekonomik gelişmeyle birlikte “Altın Çağ” dönemini yaşıyordu. Amerika’nın yeni zenginliğine paralel olarak, kırsal alanlardan göçüp gelenler ve çoğu, Avrupalı uluslardan daha iyi yaşam koşullarına kavuşmak için gelen yabancı göçmenlerin oluşturduğu muazzam bir işgücünün doğurduğu sosyal sorunlar baş göstermişti. Bu sosyal sorunlar, Mark Twain’in Charles Dudley Warner ile birlikte yazdığı Altın Yaldızlı Çağ: Bugünün Masalı (1873) adlı kitapta, ince bir zenginlik yaldızıyla maskelenmiş bir görüntü olarak anlatılıyordu.

İşçiler, Birleşin!

      İngiltere’deki Victoria toplumu, kendi kendini yetiştirmiş adamların yeteneklerine göre takdir gördüğü ABD’nin aksine, bir beyefendinin öneminin ona miras kalmış olan toprakla belirlendiği inancı üzerine kurulmuştu ve bir beyefendi için en yüksek meslek ticari alanda değil, devlet içinde olabilirdi. Bu durum, arazi sahibi aristokratları ticaret yapan ve çalışan sınıflardan ayırıyordu, ayrıca bir başka ayrım da sanayici işverenlerle düşük maaş ve çalışma koşullarına içerleyen işçiler arasındaydı. Zengin ve dinsel motivasyona sahip hayırseverler bu zorlukları hayır işleriyle çözmeye çalıştılar, ancak giderilen ihtiyaçlar düzensizdi ve devlet tarafından sağlanan güvenlik ağı da bu konuda çok yetersizdi.

      1910 yılına gelindiğinde İngiltere’nin ekonomik büyümesi durmuş, ücretler sabit kalmış ve fiyatlar yükselmişti, ayrıca kâr seviyesinin düşmemesi СКАЧАТЬ