Эргономика асослари «инсон -машина -муҳит» (ўқув қўлланма). Ибадулла Самандарович Байджанов
Чтение книги онлайн.

Читать онлайн книгу Эргономика асослари «инсон -машина -муҳит» (ўқув қўлланма) - Ибадулла Самандарович Байджанов страница 2

СКАЧАТЬ даражада кенг тарқалган.

      Ярим автоматик ва автоматик линиялар, йиғиш линиялари, дастгоҳлар ва дастгоҳларни компютерлаштирилган бошқариш, қўл меҳнатини юқори механизациялаш инсон меҳнатини жисмонан осонлаштирди, лекин ундан монотон операцияларни бажаришнинг юқори тезлигини талаб қилди. Ҳаракатлар жуда соддалаштирилди – одатий ушлаш ва ҳаракатлантириш, суриш, босиш, меҳнат объектини ёки ишлов бериш асбобини қатъий белгиланган ҳолатда ўрнатиш (бир сменада ўртача 25 000 тагача монотон, чарчоқсиз ҳаракатлар амалга оширилади).

      Кўпгина ишчилар (баъзи манбаларга кўра, ярмидан кўпи) энди бўғимлар, мушаклар ва умуртқа поғонаси касалликлари хавфи юқори. Ушбу касалликлар кўп ойлар ва ҳатто йиллар давомида тананинг маълум бир қисмининг доимий функционал стресси натижасида аста-секин ривожланади ва шунинг учун кумюлатиф жароҳатлар деб аталади.

      Касалликларни ташхислашда уларнинг пайдо бўлишида меҳнатнинг ролини аниқлаш осон эмас. Бу соғлиқ муаммоларининг сабабларини бартараф этиш ва профилактика чораларини ишлаб чиқишни қийинлаштиради. Кумюлатиф шикастланишнинг қуйидаги шакли маълум: «ортиқча юк + такрорлаш + ноқулай ҳолат + дам олишнинг етарли эмаслиги = йиғилган шикастланиш».

      Мисол тариқасида биз Олтойда ўрмон хўжалиги учун СССРда яратилган ва ишлаб чиқарилган ТТ-4 скиддерини келтирамиз (1.1-расм).

      Расм. 1.1. Скиддер ТТ-4

      Комсомол трактор заводи. Aгар сиз технологиядан фойдаланишда максимал ноқулайлик ва хавфни яратишни мақсад қилган бўлсангиз ҳам, дизайнерлар эришган нарсага эришиш мумкин бўлмайди. Трактор иш жойидан керакли кўринишни таъминламайди ва кабинага, ҳатто кичик дарахтларга ҳам урилганда ҳимоя қилади. Бошқарув воситаларининг аксарияти ноқулай ҳудудда жойлашган бўлиб, уларга қўлланиладиган кучлар тавсия этилган 1,5—4,5 мартадан ошади. Иш ўриндиғи жуда ноқулай, идишни шифтининг қопламаси йўқ, шунингдек, ажралмас қурилмалар: шиша пуфлагич, кабинага кириш ва чиқиш учун қадам, очиқ ҳолатда эшик қулфи, ёқилғи даражасини масофадан бошқариш мосламаси. танк.

      Расм. 1.1. Скиддер ТТ-4

      Ишдаги, муассасалардаги, самолётлар, тракторлар кабиналаридаги жисмоний муҳит кўрсаткичлари (ёруғлик, ҳаво таркиби, атмосфера босими, шовқин ва бошқалар) ҳам инсоннинг психофизиологик имкониятлари ва хусусиятларига мос келиши керак. Шундагина инсон саломатлигини асраб-авайлашда унинг юқори самарадорлиги ва сифатига ишониш мумкин.

      Эргономика иш муҳитини ва унинг бошқа турларини ўрганмайди, булар бошқа фанларнинг предметидир. Эргономика учун атроф-муҳитнинг инсон фаолияти самарадорлиги ва сифатига, унинг ишлашига, жисмоний ва руҳий фаровонлигига таъсири муҳим аҳамиятга эга. Эргономика атроф-муҳит юкларининг оптимал қийматларини белгилайди – индивидуал кўрсаткичлар бўйича ҳам, уларнинг комбинациясида ҳам.

      Шундай қилиб, эргономиканинг пайдо бўлишидан олдин физиология, гигиена, меҳнат психологияси, СКАЧАТЬ