Fərəh Pəhləvi: Xatirələr. Фарах Пехлеви

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ Sanki karvandaydıq, başqa yerə köç eləyirdik. Qocaman çinarların, kiçik sarı gül fidanlarının arasında qıvrıla-qıvrıla gedən bu yola heyran olurduq. Analar topladıqları qönçə güllərdən şərbət düzəldərdilər.

      Şəmiranda evləri olan bir çox qohum və tanışla görüşürdük. Onlarla ara-sıra evcik oynadığım olurdu, amma bu çox sürməzdi. Mən daha çox oğlanlar kimi top qovmağı, gizlənpaçı, eşşək belində və ya piyada dağda-daşda dolaşmağı sevir, günorta yuxusundan qaçmaq üçün mümkün olan hər şeyi eləyərdim. Əllərimi palçığa batırıb torpaqla ev tikməkdən xoşlanar, təzə ceviz sındırar, barmaqlarımın qapqara olmasına fikir verməzdim. Əlimizi qaratut yarpaqlarıyla təmizlədiyimizi xatırlayıram. Xoşum gələn şeylərdən biri də ağaclara dırmanmağıydı. Hamısı mənim dostlarımıydı. Armud, alma, ceviz, qarağat, tut ağaclarını bir-bir tanıyırdım, bəzən ağacın başına çıxanda, oyunu belə, unudar, düşməyi heç ağlıma gətirməzdim. Budaqların münasib yerinə örtük salır, özümə yuva qurub oturardım; göy üzünün ənginliyinə dalar, xəyallara cumardım; axşam düşər evdəkilər məni görməyəndə, narahat olardılar.

      Şəmiranda axşamlar son dərəcə gözəliydi. Hamımız ailəlikcə kənd meydanında toplanardıq. Şiş kababı, közə basdırılmış qarğıdalı, təzə ceviz, hər cür şirniyyat satıcıları da orda olurdu. Dondurma burada artıq qadağan deyildi. Ata-analar gəzinəndə, ya da qəhvə arxasında oturanda, biz uşaqlar kiçik dükanların arasında dolaşıb, şirniyyat yeyər, əylənərdik. Evə dönəndə, çox zaman böyük salonda hamımızın birlikdə yatmağımıza icazə verilərdi. Bütün qışı rahatca ata-anamızın otaqlarında yatdığımızdan, Rzayla məndən ötrü yerə sərilən döşəklərin üstündə yatmaq ağlagəlməz əyləncəydi, elə bil, dünya tərsinə dönürdü.

      Tehrandakı italyan məktəbinə getdiyim ilk günlərdə dünya müharibəsi davam eləyirdi. Ailəm fransız dili xüsusi öyrənildiyi üçün bu dili seçmişdi. Atam da fransızca danışırdı və Fransaya çox bağlıydı.

      Əvvəl Qacar xanədanı dövründə sarayda çalışmış, sonra Rza şaha xidmət eləmiş azərbaycanlı ailəyə mənsub olan atamın atası da fransızca və rusca sərbəst danışan diplomatıymış. Atam on iki yaşındaykən kiçik qardaşı Bəhramla Sankt-Peterburqdakı hərbi məktəbə göndərilib. On altı yaşında olanda, 1917-ci ildə bolşevik inqilabı baş verib, onlar da bizim səfirin yardımıyla qaça biliblər. Daha sonra atam Fransaya gedib litsey təhsilini tamamlayır, hüquq təhsili almağa başlayır və Sent-Ceyrdəki hərbi məktəbə qəbul edilir. Diplomunu alıb geri, İrana dönüb, gələcək ərimin atası Rza şahın ordusunda əsgərliyini eləyib.

      Anama gəlincə, onun kökü Xəzər dənizinin sahilində yerləşən Gilan şəhərindəndi. Anam çox sayılan sufi olan Qütbəddin Məhəmməd Gilaninin soyundan gəlirdi. Təhsilini Tehranda, fransız rahibələrin idarə elədiyi Janna d’Ark məktəbində almışdı. Eyni məktəbə illər keçəndən sonra mən də gedəcəkdim.

      İtalyan məktəbində təhsilimə başlayanda, hələ on altı yaşındaydım. Anamın o gün mənə ağ kofta və dama-dama ətək geyindirdiyi dünənki kimi yadımdadı. Çəkingənliyimi də xatırlayıram. Digər uşaqlara qarışmağımın lazım gəldiyi deyilmişdi mənə, amma anamın içinə dəftər, qurğuşun qələm və tənəffüsdə yemək üçün alma qoyduğu kiçik çantamı bərk-bərk qucaqlayıb bir küncdə büzüşüb qalmışdım.

      Xülasə, məktəbə alışmağım uzun çəkmədi. Yeni məktəb həyatı mənə azadlıq vermiş, dünyaya pəncərə açmışdı. Atam ara-sıra «Ford» maşınıyla məktəbə aparırdı, amma çox zaman xidmətçilərin birinə məni məktəbə aparıb-gətirməyi tapşırar, fayton pulunu da verirdi. Xidmətçi bu pulu əsasən özünə saxladığındandı ki, iki tərəfində barsız akasiya ağaclarının sıralandığı küçələrlə gördüklərimə heyran ola-ola piyada getdiyimizi xatırlayıram. Çiçək açmış bu barsız akasiya ağaclarını çox sevirdim, bu gün belə, qoxusunu duyanda, Tehranın həsrətindən burnumun ucu göynəyir.

      Məktəbdə bizə Quran da öyrədilirdi. Daha doğrusu, mənası izah edilmədən, təkcə Müqəddəs kitabı oxumaq öyrədilirdi. Barmağımızı sətirlərin üstündə gəzdirməyə icazə verilmədiyindən, kağızdan düzəltdiyimiz çubuqdan istifadə eləyirdik, bu da məni çox çaşdırırdı. Anam və atam iranlıların böyük qismi kimi müsəlmanıydılar, anam din qaydalarına atamdan daha çox bağlıydı. Mollaların, din uğrunda şəhid olanların yaşantılarını anlatdıqları və bəzən peşəkar ağıçı qadınların da iştirak elədikləri dini yığıncaqlarda anam da digər qadınlarla birlikdə hıçqıra-hıçqıra ağlayırdı. Biz uşaqlar niyə ağladıqlarını anlamasaq da, duadan sonra hamıya halva paylandığı üçün çox xoşbəxt olurduq.

      Anam Ramazan ayı ərzində oruc tutub, namaz qılsa da, bizi buna heç vaxt məcbur eləməzdi. Rzayla mən yalnız, bir az da az yeyirdik, vəssalam! İranda buna «qış orucu» deyilir. Mən də anamla birlikdə müqəddəs yerləri ziyarətə gedirdim; beləcə, ruhani səfərə çıxmaq və niyyət eləmək fürsəti qazanırdıq. Kiçik olanda, ana babamın məzarının yerləşdiyi müqəddəs Qum şəhərinə getdiyimi də xatırlayıram. Bir neçə il sonra, yeddi-səkkiz yaşındaykən, Xəzər sahilindəki müqəddəs bir yerdəydik, orda uşağın yaddaşında unudulmaz iz buraxan, ilk baxışda əhəmiyyətsiz və mənasız görürən hadisəylə rastlaşdım: başım açığıydı, bir molla mənə sərt şəkildə: «Saçlarını ört, yoxsa cəhənnəmə gedərsən!» – deyə qışqırdı. Görkəmdən yoxsul bu adamın məndə oyatdığı qorxunu heç unuda bilmədim. Otuz dörd il sonra Ayətüllah Xomeyni bu qorxunu yenidən oyandırdı.

      Atamı əsasən, birinci mərtəbədəki iş otağında oxuyub-yazan görürdüm. Farsca və ya əcnəbi dildə veriliş yayan radioları daim dinləyirdi. Onu heç uniformada görmədim: həmişə çox zövqlə geyinirdi, hətta ən sevdiyi idman olan tennis oynayanda belə, tərtəmiz pantalonunun üstündə bəyaz lələk olurdu. Orduda hüquq məsləhətçisiydi, müharibə vaxtı Yuqoslaviya səfirliyində çalışırdı. O, hər dəfə evdən çıxanda, nə qədər sarsıldığımı çox aydın xatırlayıram. Uzaqlaşdığını görəndə, sanki bir daha heç geri dönməyəcəyini fikirləşirdim, qəlbim parçalanırdı. Bu sonradan başımıza gələn fəlakətlə bağlı öncəgörməydimi, görən? Hər nəydisə, elə ağlayırdım ki, anam atamın evdən çıxdığını məndən gizlədirdi. Atam axşam dönəndə, tapşırıqlarıma kömək eləmək üçün yanımda oturanda, hər şeyi unudardım. Nadir hallarda da olsa, axşam yeməyini başqa yerdə yeməsi lazım gəlirdisə, səhər yastığımın altından tapdığım kiçik bir hədiyyəylə könlümü alırdı.

      İkinci Dünya Müharibəsinin axırında Azərbaycan böhranı baş verdi. (Bu mövzuyla bağlı Fərəh Pəhləvinin fikirlərinin İran dövlətçiliyi mövqeyindən söyləndiyini oxucularımızın nəzərə almasını istərdik. – N.Ə.) Kiçik olmağıma baxmayaraq, hadisələrdən çox təsirlənməyimin səbəbi atamın azərbaycanlı olmasıydı. Orada yaşayan əmilərim və bibilərim dərhal ölkədən çıxarılmışdılar. Güneydə ingilis, quzeydə sovet qoşunlarının işğalı altında olan İran, ancaq sülhdən sonra azadlığına qovuşa bildi. İngiltərə və SSRİ 1942-ci ildə imzaladıqları müqaviləylə, СКАЧАТЬ