Fərəh Pəhləvi: Xatirələr. Фарах Пехлеви

Чтение книги онлайн.

      Ön söz əvəzi

      Fərəh Pəhləvinin «Xatirələr»i məhz o əsərlərdəndir ki, onu təkrar-təkrar oxumaq istəyirsən və hər dəfə oxuyanda da əvvəl fikir vermədiyin yeni detalları üzə çıxarırsan. Azərbaycan oxucusu üçün bu əsər ikiqat məna daşıyır, çünki məşhur kraliçə Fərəh Pəhləvi həm azərbaycanlıdır, – o bunu heç bir zaman gizlətmir, həm də bütün hadisələr (Şimali) Azərbaycanın bilavasitə qonşuluğunda baş verir, bəzən isə birbaşa (Şimali) Azərbaycanla bağlı olur.

      Fikrimizcə, «Xatirələr»in politoloji əhəmiyyəti daha önəmlidir. Müəllif özü də hiss eləmədən nəhəng bir sülalənin, ailə hakimiyyətinin – şah rejiminin addım-addım qüruba endiyini çox məharətlə qələmə alıb. Diqqətli oxucu rejim üçün qırmızı xəttin nə zaman keçildiyini hiss edir, çünki tarixi baxımdan əslində qeyri-adi heç nə baş vermədiyi açıq-aşkar görünür… Əvvəlcə hər şey çox yaxşı gedir. Bu barədə müəllif belə yazır:

      «Məclisin qərarı nəticəsində Rza şah Pəhləvi (Fərəh Pəhləvinin qaynatası, ərindən əvvəlki şah – red) tac qoyduğu zaman İran sanki başsız bir ölkəydi. Ölkə qəbilə başçılarının və böyük torpaq sahiblərinin əlindəydi. Hər yerdə mövcud olan qanun – «gücü yetən-yetənə»ydi. Milli müəssisələr də, məlum yeraltı qaynaqlar da yadlara verilmişdi: ingilislər neftimizi çəkib aparırdı; ordu deyilən bir şey qalmamışdı, qalan qüvvələr quzeydə rus, güneydə ingilislərə bağlıydı; belçikalılar gömrüyümüzü, isveçlilər jandarmamızı idarə edirdi. İran dünyadakı ən böyük səfaləti yaşayan ölkələrdən biriydi, orta yaş həddi 30 ilə düşmüşdü, uşaq ölümü faizi ən yüksəklərdən biriydi. Oxuma-yazma səviyyəsi yüzdə birə çatmırdı; qadınların heç bir hüququ tanınmırdı, məktəbə belə getmirdilər. Ölkədə nə doğru-dürüst şose yolu varıydı, nə dəmir yolu, nə elektrik, nə də su…»

      Sonra Fərəh Pəhləvi şah rejiminin gördüyü işləri sadalayaraq əvvəlki şahı Mustafa Kamal Atatürklə müqayisə edir:

      Təbii ki, sonra şah rejiminin problemləri başlayır… və bu problemlər rejimin 1978-ci ilin sonunda çöküşü ilə bitir… Siyasət və politologiya əsərlərində və müxtəlif məqalələrdə İranda şah rejiminin çökməsinin gözlənilmədən baş verdiyi barədə çoxlu mülahizələrə rast gəlmək olar, amma «Xatirələr»də bu prosesin heç də gözlənilməz olmadığı aşkar sezilir…

      «Xatirələr»i sona qədər oxuyub, orada müəllifin (Şimali) Azərbaycanda populyar olan inqilabi antifars baxışlarına qəti malik olmadığını görən oxucular şoka düşə bilərlər. Doğrudur, Fərəh Pəhləvi əslən azərbaycanlı olduğunu və bu dili («türk dilini») bildiyini gizlətmir, hətta əsərdə bu barədə maraqlı bir epizod da var:

      Lakin Fərəh Pəhləvi millətçi olmadığını, bütün ruhu ilə İran dövlətinə qulluq elədiyini, əri – şah Məhəmməd Rza Pəhləvini dərindən sevdiyini və ona həmişə sadiq qaldığını əsərinin az qala hər sətrində qeyd edir…

      Əsərdə bizim oxucuları daha çox maraqlandıran bir neçə epizod da var. Müəllif 70-ci illərdə Bakıda olduğu barədə də yazır, lakin o zamanın kommunist Bakısı onun yaddaşında elə də xoş təəssürat buraxmayıb…:

      «Xatirələr»in əhəmiyyəti tək bunlarla bitmir, kitabın üz qabığında deyildiyi kimi bu əsər təkcə yıxılan bir rejim haqqında deyil, daha çox bitməyən bir eşqin hekayəsidir. Əsərin böyük bir qismi ailə sürgündə olanda şahın qan xərçəngi xəstəliyinə tutulub onunla çarpışmasına həsr olunub…

      Sizi kitabla baş-başa buraxırıq…

      İran şahı Məhəmməd Rza Pəhləvi və Şahbanu Fərəh Pəhləvi