1
Merkitlər türk əsilli olub, xristianlığın nəsturilik məzhəbini qəbul etmişdilər. Çingiz xan dövründə Monqolustan ərazisinin ən güclü tayfası sayılan merkitlər bir neçə qola ayrılırdılar.
2
Ulu babası Hutula xanın oğlu Coçi ilə yanaşı, Çingiz xanın yaxın adamlarından Coçi-darmala ilə qardaşı Coçi-hasar (Kasar) bu adı daşıyırdı.
3
Otrar şəhəri hazırda Qazaxıstan ərazisində yerləşir (red.).
4
Ögedeyin vəfatından sonra Cuçinin oğulları Böyük xaqanlığı tamamilə öz əllərinə almaq istədilər. Bu səbəbdən də Cuçinin oğlu Batı xan ilə Ögedeyin oğlu Göyük xan arasında dərin ixtilaf yarandı. Dövlət idarəçiliyinin Çingizin oğlu Tuluyun nəslinə keçməsinə də elə Cuçinin oğulları şərait yaratmışdılar. Onlar daha sonralar isə Kubilayı böyük xaqan kimi tanımayaraq İslamı qəbul etdilər və müxtəlif türk dövlətləri (Məmlüklər və Anadolu bəylikləri) ilə monqollara qarşı birləşdilər.
5
Vasili Vladimiroviç Bartold (1869–1930) – rus şərqşünaslıq məktəbinin banilərindən biri (red.)
6
Bəzi mənbələrdə Çingiz xanın üç, bəzilərində isə hətta beş qızının olduğu göstərilir.
7
Börtənin ləqəbi olan bu söz monqolca «gözəl qadın» mənasına gəlir.
8
Mavəraünnəhr – Orta Asiyada ərazisində, Amudərya (Ceyhun) və Sırdərya (Seyhun) çayları arasında yerləşən tarixi bölgə. Hazırda həmin bölgə Qazaxıstan, Özbəkistan və Türkmənistan arasında bölünmüşdür (red.).
9
Noyon – monqollar arasında ən böyük hərbi titul. 10 minlik ordu başçılarına bu titul verilirdi.
10
Qaraxanilər 840–1212-ci illərdə Mərkəzi Asiyada mövcud olmuş türk, Qarakitaylar isə 907–1211-ci illərdə Orta Asiyada kidanlar tərəfindən qurulan monqol dövləti idi. Kidanlar köçəri monqol xalqı idi və Qarakitaylar dövlətini idarə etmiş Liao sülaləsi də bu xalqa mənsub idi. (red.)
11
Arqun çayı – Şimali Qafqazda indiki Gürcüstan və Rusiya ərazisindən axan çay (red.)
12
Fəzlullah Rəşidəddin (1247–1318) – tarixçi, həkim, dövlət xadimi (red.)
13
Leo de Hardoq (1917–2003) – hollandiyalı tarixçi. Orta əsrlərə dair elmi əsərlərin və məqalələrin müəllifidir. Elmi yaradıcılığında monqollar, eləcə də Ön Asiya və Rusiya haqqında araşdırmalar xüsusi yer tutur.
14
Rene Grousset (1885–1952) – fransız tarixçisi. Asiya tarixinə və Şərq mədəniyyətinə dair önəmli araşdırmaların müəllifidir (red.).
15
Batı (1205–1255) – Cuçi xanın böyük oğlu. Monqol imperiyasının bölünməsi nəticəsində 1240-cı ildə yaranan və 1502-ci ildə süquta uğrayan Qızıl Orda dövlətinin qurucusu, eyni zamanda I xanıdır (red.).
16
Tümən – burada: on min döyüşçüdən ibarət qoşun (red.)
17
Kerulen çayı – indiki Monqolustan və Çin ərazilərindən axan çay (red.)
18
Siyenbi – qədim türk tayfası. Osmanlı sülaləsinin əcdadı hesab edilən qayı boyu məhz siyenbi tayfasından törəmişdir (red.).
19
Cəlaləddin (1199–1231) – Orta Asiyada 1077–1231-ci illərdə mövcud olmuş Xarəzmşahlar dövlətinin sonuncu hökmdarı (red.)
20
Kin – Liao (Qarakitay) dövlətinə məxsus torpaqlarda 1125–1234-cü illər arasında mövcud olmuş dövlət. Çinin şimal-qərb ərazisini əhatə edirdi. Əhalisi türklərdən, monqollardan, manculardan, çinlilərdən, tibet və cürçenlərdən ibarət idi. Kin dövləti Çinin cənub-şərqində yerləşən Sonq dövləti (960–1279) ilə daim müharibələr aparmışdır.
21
Tanqutlar – qədim xalq. Bu xalq özünü «mi», «minya» adlandırıb. X əsrdə tanqutlar Çinin indiki Qansu və Şansi əyalətlərinin ərazisində Si Sya adlı dövlət yaradıblar və mütəmadi olaraq çinlilərə qarşı uğurla mübarizə aparıblar. Orijinal yazıya malik olan tanqutlar özünəməxsus sivilizasiya yarada biliblər. Lakin 1227-ci ildə monqollar tərəfindən darmadağın edildikdən sonra onların bir hissəsi tibetlilərin tərkibinə daxil olub, digər hissəsi isə monqollar və çinlilərin assimilyasiyasına məruz qalıb (red.).
