уурар оҥкучах онно баар буолуохтаах, тыаттан чугас уонна уутуйар намтал сөкү сир баара бэлиэтэнэр. Д.И. Дьячковскай-Сэһэн Боло «Үөр ампаара» диэн ахтыытыттан үс сүрүн бэлиэ тахсар: умайбыт тутуу онно, суол кытыыта, остуруок аана соҕуруу-илин диэки эркинигэр баара. Остуруок турбута буолуо диэн «уорбаланар» сирдэр: урут бабаарына турбут сирин кэннигэр үүт уурар оҥкучахтаах, умайбыт кыра тутуу; пааматынньыктаах ыһыахтыыр үрдэл; билигин турар дьиэ уонна титиик аттынааҕы үүт уурар оҥкучахтаах өтөх онно; Үстүүнэп Көстөкүүн дьиэтин диэки барар суол кытыытынааҕы өтөх онно. Ити «уорбаланар» сирдэр көстүүлэрэ даҕаны В.Г. Короленко ойуутугар толору сөп түбэспэттэр уонна үөһэ этиллибит остуруок турбут бэлиэлэригэр толору эппиэттээбэттэр. Дьэ, кэмниэ кэнэҕэс былырыын остуруок турбут сирэ бу буолуо диэн сабаҕалаабыт, Аарахтан киирэр суол кытыытынааҕы умайбыт өтөх оннун Биттики өттүнээҕи күөл кытыытыттан Аарах диэки көрдөххө, үүт-үкчү В.Г. Короленко ойуутун курдук буолан биэрдэ. Ити сир үөһэ этиллибит остуруок турбут бэлиэлэригэр барытыгар толору эппиэттиир уонна өссө мантан руна суруктаах алтан биһилэх, былыргы дьэс чаанньык тумса, хорҕолдьун тооромосторо көстөн тураллар. Эһиги көрүүгүтүгэр ити эппит сирбиттэн түһэрбит хаартыскабар остуруок уруһуйун Photoshop бырагырааманан көһөрбүппүн көрдөрөбүн. Уҥа диэки Эмээхcин Ураһатыттан Аарахха киирэр суол төрдө уруһуйдаммыта, билигин хаартыскаҕа тумус тыа аллара үүнэн киирэн, көстүбэт буолбут. Онтон атына барыта сөп түбэһэр. Итиннэ биири чопчулаатахха, В.Г. Короленко тоҕо «… посреди аласа…» диэбитий диэтэххэ, кини Аараҕы уонна Биттикини араарбакка, тумустарынан быыһаспыт биир алаас курдук көрбүт. Оччотугар остуруок алаас ортотугар турар диэбитэ оруннаах буолан тахсар. В.Н Иванов «Якутия в составе русского государства (XVII век)» диэн 2002 с. тахсыбыт кинигэтин 25 сирэйигэр өссө биир бэлиэ эбии суруллубут [8] «… отряд (из 10 человек) Федора Чуркина побывал в «новой землице Катулинского роду князца Даваня и тунгусских людей и поставил острожок на устье р. Хампуни – Середь Катулинсково роду…» диэн Москубатааҕы Арассыыйа судаарыстыбатын былыргы аакталарын архыыбыгар баар докумуоҥҥа олоҕуран суруйбут (ф. 214, стб. 53, сст. 506) . Биттики алаас ортотунан Өлөксөөндүр Булуҥуттан саҕалаан, намталынан сааскы хаар уута остуруок турбут сирин аннынан сүүрүгүрдэн, хоруу курдук хорон, Аарах күөлүгэр түһэр. Ол түһэр сирин Хампуни үрэх түһэр сирэ диэн ааттаабыттар. Онон бу бэлиэ атын сабаҕалааһыннары бүтэһиктээхтик туора сотор, тоҕо диэтэххэ, аттыларынан ханан да үрүйэ сүүрүгүрбэт.
Хайа уонна остуруогу уоттаталларыгар «суол аттыгар турар, абааһылаах-иччилээх, онон кэлэр-барар оҕо-дьахтар, дьон куттанар» диэбиттэр этэ дии. Тоҕо куттаналлара эбитэ буолла, баҕар, тугу эрэ көрөллөрө буолаарай? Итинэн сиэттэрэн, кэлин буолбут икки түбэлтэни кэпсиим. Быһайын Биттикигэ Аарах диэки от кэбиһэ сырыттахпытына, шасси тыраахтар кэлэн, от охсон барбыта. Хайалара буоллаҕай диэн Сэмэнтэн ыйыппыппар «ээ, Батаарын Баһылай буолуо» диэбитэ. Дьэ, ол Баһылай кэлин Сэмэҥҥэ
СКАЧАТЬ
