Seçilmiş Eserler 2. Cilt. Rauf Parfi
Чтение книги онлайн.
Читать онлайн книгу Seçilmiş Eserler 2. Cilt - Rauf Parfi страница 3
“Туркистон Ёди”(1981 йил)
Шеър бутун Туркистонга аталган бўлсаям, мафкурачилар Туркистон шаҳри деб ўйласин деган мақсадда Миртемир домлага бағишлаб матбуотга чиқарганман. Бу уркистон мавзуига биринчи кириш шеърим эди.
“Ассалом Алайкум, Дорнинг Оғочи” (1988 йил)
Акиф Бағир деган хокисоргина олим дўстимиз бор. Юқоридаги радифни у Эргаш Жумонбулбул ўғлидан олиб бир ажойиб шеър битган, мен бу шеърни жуда севардим очиғи. Давраларда ҳам ўшани ўқиб берардим. Фарғонадаги бир даврада ўша шеърни ўқийман десам, ёнимда йўқ. Ёддин билмас эдим-да. Сўнг ўтириб ўзим шунга ўхшаш шеър ёзиб қўя қолдим. Меники бошқачароқ эди, албатта. Кейинчалик ҳам беш-олти нафар шоир шу радифда шеър ёзишган. Шунинг учун ҳам мен уни Акиф Бағирга бағишлаганман.
“Ёшлик Зангор Фасл…” (1977 йил)
Биласизми ҳеч бир шоир бутун бошли шеърни тўсатдан тополмайди. Қандайдир бир гўзал сатр келади аввал. Сеҳрли сатр. Қолган гаплар шу сеҳр атрофига жамланиб, шеър тўқилади. Мен, масалан, шунақа ўйлайман. Ушбу шеъримда ҳам даставвал “Сувга чўкиб кетган болам ёшлигим…” мисраси миямга келган. Жуда қўрқиб кетганман. Тасаввур қилиб кўринг, ахир! Айниқса, сиз ота бўлсангиз, фарзандларингиз атрофингизда чуғуллашиб турган бўлса. Очиғи, шу сатрни тўқибоқ этим жунжукиб, негадир уни ёмон кўриб қолдим. Лекин шу мисра туфайли бир шеър ёзишим керак эди. Шеърни ёзиб тугатдим. Ичидан қурмағур бояги қаторни ўчириб қўяй десам, ўчиролмайман денг. Жуда бир ғалати, тушунтириб бўлмайдиган ҳолат.
“Яна Қайтиб Келди” (1966 йил)
Бу шеър нима учун ёзилганини ичидаги деталлардан билиб олишингиз мумкин. Соғинч ҳақидаги шеър-да, хуллас. Мисол учун соғинч мавҳум тушунча эмас. Кимнидир, ниманидир одам соғинади. Мен кўпроқ онамни соғинаман. У киши отамнинг вафотларидан кейин ёлғиз яшашга ўрганганлар. Мен кунига ёки кунора борсам ҳам соғиниб ўтирган бўладилар. Бироқ 3-4 кун уйда қолиб кетсам, жонларига тегиб кетадигандай туюлавераман. Шунда онамнинг энг қадрдон кишиси отам бўлганини ич-ичимдан сезаман. Хўрлигим келади.
“Муҳаббат” (1977 йил)
Гапнинг очиғи, шеърларим ҳақида гапиришни ёмон кўраман. Бировларнинг мен ҳақимдаги баҳсларини ҳам эшитмайман. Тўғри, биров шеърларим ҳақида мақола ёзса, ўқийман. Лекин, негадир ғашим келади. “Муҳаббат”нинг қачон, нима сабаб билан ёзилгаини эслай олмайман. Яхшиси, ўзингиз уни ўқиб кўринг. Агар арзиса, шеърнинг ўзи тушунтиради.
I. НАСРИЙ АСАРЛАР
ДАВЛАТ БОБО 4
Мамадолим СКАЧАТЬ
“Давлат бобо”, “Садақаҳрадди бало”, “Энг янги тонг”, “Хатна”, “Учрашув”, “Дарз”, “Қайғу”, “Йанги кино”, “Мен қоралайман!” каби Рауф Парфининг насрий асарларни филология фанлари номзоди Хуршида Маматова нашрга тайёрлаган. Улар биринчи маротаба эълон қилинмоқда. Бу асарларнинг қўлёзмалари ҳам нашрга тайёрловчида сақланади. Уларнинг тақдири ҳақида олима шундай ёзади:
Тақдир тақозоси билан ўткан асрнинг 90-йилларида Рауф Парфи бир туркум ҳикояларини бизникига кўтариб келиб, қолдириб кетади. Шоирнинг “эркин казак”ка ўхшаб бошвоқсиз юрган чоғлари эди. Ҳикоялар 60-йилларда ёзилган бўлиб, асосан, қишлоқ ҳаёти манзараларини акс эттирарди. Уларда гоҳ Иккинчи жаҳон уруши йиллари хаёлан намоён бўлса, гоҳ бетакрор рус ёзувчиси Василий Шукшин қаҳрамонлари эсга тушар эди. Тавба, деб беихтиёр ёқангизни ушлайсиз, агар Рауф Парфи насрий асар ёзишни жиддий давом эттирганда борми, эҳтимол, адабиётда янги йўналиш яратиши ҳам мумкин экан-да, бироқ…
Шоирнинг ҳажман унча катта бўлмаган ҳикоялари қоғозга туширилганидан сўнг таҳрир қилинмаган, қайта ишланмаган. Лекин шу ҳолатида ҳам ижодкорнинг соҳир қалам соҳиби экани яққол кўзга ташланади: аввало, сўзлар исроф қилинмайди, табиий-қуйма қисқаликка интилади. Ичдан ҳис этасизки, Рауф Парфи ўзи истаган тақдирда ҳам узундан-узун қўшма гапларни қаторлаштириб, энг камида ярим саҳифадан иборат сўлжайган гап туза олмасди. Сўз қадрини биладиган, сўзни ҳис этадиган қаламкаш насрда ҳам, назмда ҳам гўзал ва бетакрор асарлар яратади. Чамаси, Рауф Парфи кичик-кичик ҳаётий эпизодлардан иборат сценарий яратишни мўлжаллаб қўйган бўлса керак. Шу боис хатбошилар, икки-учта гапдан иборат парчалар рақамлаб борилади.
Америкалик машҳур ёзувчи Эрнест Хемингуэй ўтган асрнинг 30-йилларида тажриба сифатида адабиётга олиб кирган (“Алвидо, қурол”, “Фиеста” каби романлари орқали) “телеграф усули” унсурлари шоир ҳикояларида кўзга ташланади. Гаплар анъанавий йўсинда тузилмайди: гоҳ “эга” бўлмаса, гоҳ “кесим” бўлмайди. Яъни “эга” билан “кесим” кўнгилда бўлади. Эсингизда бўлса, бошланғич синф ўқувчисига ҳисоб-китобдан илк сабоқ берилаётган чоғларда, масалан, 66 га 66 ни қўшиш ўргатилса, 6 ни 6 га қўшамиз баробар 12 бўлади, 2 ни ёзиб қўямиз, 1 кўнгилда бўлади, сўнг яна 6 ни 6 га қўшамиз, яна 12 бўлади, кўнгилда қолган 1 қўшилса 13 бўлади, натижа 132 бўлади, деб хулоса чиқариш ўргатилади. Рауф Парфининг содда ҳикоялари ҳам, назаримизда, болаларча беғуборлик ҳосиласига ўхшайди: у атайлаб “телеграф усули” билан экспримент қилишни хаёлига келтирмайди, унда зўрма-зўракилик йўқ. Айрим “модернист” қаламкашлар каби, жумлалар остидан ўзига бино қўйган Кибрқулнинг аянчли башараси кўриниб, кишининг энсасини қотирмайди. Кўнгилга яқин қаҳрамонларининг жонли қиёфаси дарҳол кўз ўнгимизда гавдаланади; бир оғиз сўзидан, халқона ибораларидан ёки Фарғона шевасига хос сўзларидан таниш чеҳралар бир-бир хаёлимиздан ўтаверади.
Хуллас, Рауф Парфининг бундан ярим аср муқаддам ёзилган шоирона ҳикоялари хаёлимизни узоқ-узоқларга олиб кетади, кўнгилда ёруғ туйғуларни тўлқинлантириб юборади. Ардоқли шоиримизнинг сарғайган саҳифаларда қолган инжа ҳикояларидан айримларини азиз журналхонларга илиндик.
Демак маълум бўлмоқдаки, юқорида номлари зикр этилган нарий асарлар “Ардоқли шоиримизнинг сарғайган саҳифаларда қолган инжа ҳикояларидан айримлари” экан. Бу сўзлар Х. Маматовада сақланаётган қўлёзмаларга яна қизиқишингизни оширади. Опага уларни кўриш мақсадида мурожаат қилсак, у киши бизга бир бетлик рўйхат берди. Мана, ўша рўйхат:
1. Она Туркистон. Шеърлар. Икки жилдли. Биринчи жилд.1993 йил. Икки нусха. 310 та шеър. Иккинчи нусхаси қайта нашрга тайёрланган. Сўзбоши муаллифи – Асқад Мухтор. Муҳаррирлар: И. Ҳаққул, А. Аъзам, М. Солиҳ.
2. Туркистон руҳи. 1991 йил. 50 та шеър. Нашрга қабул қилинганлиги ҳақидаги маълумотномаси билан. Муҳаррир – Мирзо Кенжабек.
3. Шеърлар тўплами.
4. Шеърлар тўплами.
5. Хотирот. Шеърлар. – Т.: Адабиёт ва санъат нашриёти, 1975.
6.Сабр дарахти. Шеърлар. – Т.: Адабиёт ва санъат нашриёти, 1986.
7. Устозлари Абдураҳмон Водилий таржимасидаги “Алвоҳи интибоҳ” номли қирқ саккиз банддан иборат шеърий асар. Ҳар бир бандда 11 сатр. Р. Парфи томонидан қайта ишланган. Қисқача луғати ҳам бор.
8. Р. Парфининг рус тилидаги шеърий тўплами. В. Соснора таржимасида. Нашр этилмаган.
9. Барно Бону. Шеърий тўплам. Бир қанча вариантлари бор. Қўлёзма. 40 та шеърдан 15 таси. Қолгани дафтарчада. Дафтарча ҳозир қаердалиги номаълум. Крилл ёзувида. 1994 йил.
10. Барно Бону. Турк ёзувида. Еттита шеър (қўлёзма). 1994 йил.
11. Абдурауф Фитрат. Уч сонетдан иборат. Қўлёзма. 1994 йил.
12. ХХ аср турк шеъриятидан таржималар: Ота Турк, Зиё Кўкалп, Ҳусайн Ниҳол Отсиз, Доғларжа, Аржуманд Беҳзод, Нозим Ҳикмат, Ҳикмат Ўзал. Қўлёзмада.
13. Турон диёри. 15 бетлик насрий асар. 1990 йил.
14. Рауф Парфи. Ҳикоялар тўплами. 15 та ҳикоя. Улардан бири “Қовоқари” (Шмель) рус тилидан таржима. Қўлёзма.
15. Ҳазил насрий асар. Тўрт муаллиф томонидан ёзилган, шулардан бири Р. Парфи. Қўлёзма.
16. Муроднинг Муродга айтгани. 13 бетдан иборат ҳикоя. Муаллифлар: Р. Парфи ва бошқалар.
17. “Тараддуд” романининг муқова ва қаҳрамонлари номи. Эпиграф Усмон Носирдан олинган. Қўлёзма.
18. Қолганлари: уй, иш ҳужжатлари, шахсий китоблари, устозга тақдим қилинган шеърий китоблар, расмлар, видео ва аудео кассеталар мукофотлар, интервьюлар, хатлар ва шу кабилар. Кийим-бошлари туғилган уйига тақдим этилди.
Рауф Парфининг баъзи ҳикоялари автобиографик характерга эга. Масалан, “Энг янги тонг” ҳикоясига эътибор берайлик. Қаҳрамон – Ваҳоб. У ҳикоя воқеаларини ўз тилидан сўзлаб беради. Отаси оламдан ўтган, кекса онаси бор ва бир рассос уч ёш катта акаси. Ҳикоядаги рассом бу – Абдуллажонмикан?.. Лекин ҳикоядаги онанинг: “Мухторвой бор-ку… Ўшалар билан бир вақтлар қўшни эдик. Аҳмад туғилган йил. Ўшанда ёшим… билмадим, ишқилиб, сени дадангга турмушга чиқмагандим. Аҳмаднинг дадасини йили ўтганди” сўзларидан маълум бўладики, Аҳмад Ваҳобнинг ота бошқа она бир акаси экан. Шунингдек, шоирнинг “Мен қоралайман”, “Дарз”, “Йанги кино”, “Ҳамманинг бахти бор” асарлари ҳам унинг ва оила аъзоларининг ҳаётидан муайян бир қирраларни кўришга хизмат қилади.
Унинг баъзи ҳикояларини эса шеърий шаклда ҳам кўрамиз. Масалан, “Садақа – радди бало” ҳикоясидаги чол бир нечта вариантдан иборат “Чол” шеърининг қаҳрамонига ўхшаб кетади. Шунингдек, шоирнинг “Йанги кино” ҳикоясида она юртидан ҳайдалган ва икки фарзандидан жудо бўлган қиримли Саидумар ота образи ҳам яратилган.