Könlüm Qarabağdadır. Теймур Эльчин

Чтение книги онлайн.

      Leylək qaya dibində tülkünü gördü. Gördükləri yazıq quşu dəhşətə gətirmişdi. Tülkü ana kəkliyi tutub didirdi. Leylək qışqırdı, səsi qayalara düşdü. Balaca dostları özlərini ona yetirdilər. İlk köməyə gələn Cavar oldu. Özünü tülkünün üstünə atdı. Boğuşdular. Tülkü qaçdı, balaca çobanı görmüşdü. Uşaq leyləyi salamat görüb sevindi:

      – Qorxutdun məni, Qara leylək. Elə bildim ki, tülkünün pəncəsinə keçmisən.

      Uşaq kəkliyin yerə dağılmış tüklərini görüb kövrəldi:

      – Bir kəklik də azaldı dağlarda. Tülküyə borc olsun. Gedək, burada qalmayın. Cavar, yadında saxla bu tülkünü!”

      Qeyd etdiyimiz kimi, T.Elçinin yaradıcılığında şifahi xalq ədəbiyyatından bəhrələnməyə xüsusi diqqət yetirilmişdir. O, atalar sözləri və məsəllərdən istifadə edərək janrın tələblərinə müvafiq şəkildə kiçik həcmli ibrətamiz nümunələr yaratmış, həmçinin, uşaq ədəbiyyatımızda mövcud olan ənənə əsasında xalq nağıllarını nəzmə çəkməklə bir sıra əsərlər yazmışdır. Bu əsərlərdə o, uşaqları yalana və hiyləyə uymamağa, acgöz və tənbəl olmamağa, dürüst, xeyirxah, qoçaq və qorxmaz olmağa səsləyir.

      T.Elçinin folklora müraciət etməklə yaratdığı ən maraqlı əsərlərdən biri onun “Oğul Buğac” poemasıdır. Poema milli-mənəvi varlığımızın əsas göstəricilərindən olan “Kitabi-Dədə Qorqud” eposunun “Dirsə xan oğlu Buğac xan boyu” əsasında qələmə alınmışdır.

      Uşaqların milli ruhda böyüməsi və düzgün istiqamətdə tərbiyələnməsi üçün “Kitabi-Dədə Qorqud” boylarının uşaqların müxtəlif yaş dərəcələrinə, psixologiyasına, qavram səviyyəsinə uyğun şəkildə işlənilməsi və onların ekran variantının yaradılması məsələsinin vacibliyini dəfələrlə qeyd etmişik. Bu baxımdan T.Elçinin sözügedən istiqamətdə ərsəyə gətirdiyi “Oğul Buğac” poeması təqdirəlayiqdir. O, eposun “Dirsə xan oğlu Buğac xan boyu”nu sadə və aydın bir şəkildə nəzmə çəkmişdir. Poemada müəllifin mətnə həssas yanaşması, ümumilikdə, “Kitabi-Dədə Qorqud” oğuznamələrinə məxsus folklor ruhunu, dastan ovqatını, dil, üslub özəlliklərini saxlaması maraqlı məqam kimi diqqəti çəkir. T.Elçin “Dünən də, bu gün də sabaha məxsusdur” deyib milli-tarixi keçmişimizə – bu qüdrətli keçmişi-mizi, “Uzaq, dilsiz əsrləri // Danışdıran, // Elimizin, dilimizin // Gur çeşməsi. // Məşəl tutub // Zülmətləri alışdıran // Nur qaynağı, nur çeşməsi” olan Dədə Qorqudun söylədiyi “Kitabi-Dədə Qorqud”a üz tutur. Bu, adi bir dastan deyil, oğuz-türk tarixini özündə əks etdirən, milli kimliyimizin göstəricilərindən olan ana kitabımızdır! Oğuz türkləri olan bizlər bu kitabı var etməklə qədim tariximizi bu günümüzə daşıyan ozanlar piri Dədə Qorquda borcluyuq:

      “Oğul Buğac” poeması eposa uyğun olaraq “Müqəddimə” – girişlə başlayır. Oğuz elinin ağsaqqalı, bilicisi, məsləhətçisi, ozanlar ozanı Dədə Qorqud vəsf olunur, onu xarakterizə edən əsas keyfiyyətlər diqqət önünə çəkilir. Daha sonra isə eposun ilk boyu olan “Dirsə xan oğlu Buğac xan boyu” nəzmlə təsvir obyektinə çevrilir.

      Oğuz bəylərindən Dirsə xanın oğlu olur. O, el adətincə bu xoş xəbəri gətirənə muştuluq verir, məclis qurub şadlıq keçirir. Oğlan 15 yaşına çatdıqda meydanda buğanı yenir. Dədə Qorqud oğlana Buğac adı verir. Buğaca paxıllıq edən “qırx igid” gizlicə hiylə işlədib ona böhtan atır. Bu böhtana inanan Dirsə xan ovda oğlunu oxla vurur. Anası göz yaşları içində qırx qızla oğlunu axtarmağa gedir və onu yaralı halda tapır.

      Müəllif süjetin uyğun məqamında məşhur ağı-bayatını ananın dilindən ustalıqla mətnə yerləşdirmişdir:

      Buğac anasına deyir ki, bu yaradan ona ölüm yoxdur. “Dərin yuxuda” olarkən Dədə Qorqud ona ana südü ilə dağ çiçəyini məlhəm buyurub.

      Məlhəmi hazırlayıb onun yarasını sarıyırlar. Bu arada Buğacın öldüyünü düşünən qırx namərd Dirsə xanı tutub düşmən elinə aparır. Zübeydə xatun: “Atan sənə qıysa da, // Sən ona qıyma, oğul”, – deyib Buğacı atasını xilas etməyə göndərir. Buğac qırx namərdi məhv edib atasını xilas edir. Üç gün sonra məclis qurulur, Dədəm Qorqud gəlib şadlıq çalır, Oğuz igidinin başına gələnləri söyləyir, alqış-dualar deyir.

      Poemada xilaskar-hami missiyası Boz atlı Xızırdan Dədə Qorquda transformasiya edilmişdir.

      “Kitabi-Dədə Qorqud”da – “At ayağı külük, ozan dili çevik olur” deyimi poemada – “At ayağı, ozan dili // Çapıb gedər, // Dalda qoyar ayı, ili” şəklində ifadə olunmuşdur. Burada “Həccə gedənlər qayıtdı, // Ova gedənlər gəlmədi” kimi maraqlı deyim də diqqəti cəlb edir.

      T.Elçin bir çox hallarda sözügedən epos təhkiyəsindəki ifadələri poema mətninə gətirir: “qaftan”, “ov ovlamaq”, “toy toylamaq”, “uçar”, “ağ-boz at”, “qaplan”, “bitərlik”, “qarğışlamaq”, “qol-bud etmək”, “qara donlu düşmən”, “başım baxtı, evim taxtı”, “qarşı yatan Ala dağ” və s. Bu kontekstdə diqqəti çəkən məqamlardan biri də boyda nəzmlə ifadə olunmuş bəzi nümunələrin, o cümlədən alqış-dualar və qarğışların poemada dastanın dil baxımından “müasir mətn” variantı ilə təxminən, eyni, yaxud uyğun şəkildə verilməsidir: “Yıxılmasın başı uca dağlarınız, // Qırılmasın qol-budaqlı bağlarınız. // Çaylarınız qurumasın, // Axar olsun, // Namərdləri yolunuzdan yıxar olsun. // Büdrəməsin çapdığınız ağ-boz atlar… // Çarpışanda kütəlməsin qılıncınız…” Yaxud: