Azərbaycan şairi Nizami. Мамед Эмин Расулзаде

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ Bundan başqa hər iki əsər hər nə qədər eyni vəzn üzərinə və məsnəvi tərzində yazılmışsa da, Füzuli həsb-hallara aid parçaları qəzəl tərzinə qoymuş və bunları türlü vəznlərlə yazmışdır, bir neçə yerdə dördlük tərzini belə qullanmışdır».

      Nizami və Füzulinin bu iki böyük anıtını çox yüksək ağıl və bilginliklə araşdıran ideoloq sözlərini belə qurtarır: «İkisi də öz növlərində orijinal birər şair, hekayələri də orijinal birər əsərdir. Burada bənzətmədən bəhs olunamaz, hələ tərcümə ağla belə gələməz.

      «Bu iki orijinal əsərdən əcəba hankısı daha yüksəkdir?» deyə bir soru qarşısında qala bilirik. Etiraf edərik ki, böylə bir soruya cavab verməkdən özümüzü aciz sayarıq. Çünki hər iki əsər öz növündə orijinal, öz növündə böyük və öz növündə yüksəkdir.

      Nizami də, Füzuli də klassik Doğu ədəbiyyatının ölçüləməz birər varlığıdır. Ölçüləməyənləri qarşılaşdırmaq dəxi, bəhs konusu olamaz.

      Böyüklük, kiçiklik kimi nisbət anlamı dışında iki şah əsərin özəlliklərinə işarə etmək lazım gəlirsə, ancaq bunu söyləyə bilirik:

      «Nizami Məcnunu şeirləşdirmişsə, Füzuli şeiri məcnunlaşdırmışdır».

      Məhəmməd Əmin Rəsulzadə «Azərbaycan şairi Nizami» anıtına gözəl «Mənzum bir xülasə» də yazıb. O, nəsrlə yazdıqlarını bu bölmədə şeirlə demişdir. «Mənzum bir xülasə»ni oxuyan oxucu Məhəmməd Əmin bəyin burada da əsərindəki bütün başlıca ideyaları unutmadan şeirlə deməsinə vurulur.

      Milli ideoloqun anıtda «Beşlik»dən etdiyi çevirmələr də önəmlidir. Məhəmməd Əmin bəy çevirmələrinin «Ustadın əsərinə layiq» olub- olmadığını oxuculara buraxaraq, «bu xüsusda bir davasının» da olmadığını desə də, əxlaqi, ideoloji yönlü bu seçmə çevirmələr də türk şeirini zənginləşdirmişdir.

      Məhəmməd Əmin Rəsulzadə «Azərbaycan şairi Nizami» anıtına olduqca gözəl bir «Son söz» yazmışdır. O bu son sözdə «Təbiətin bir fenomeni olan şeirlə hikmət Nizamisi» dediyi, «sözün xaliqi» Nizami Gəncəvilə bağlı baxışlarını kimsənin haçansa yazmadığı, ola bilsin, yazamayacağı sözlərlə demişdir: «Təbiətin böyüklük, gözəllik, çeşidlilik və sevimliliyi nə qədər tamamilə qavranılamazsa, təbiət qədər böyük və onun qədər qüdrətli Nizami yaradıcılığını da tamamilə qavramaq mümkün deyildir. Təbiətin bir bütün halında qavrana bilməsi bir yana, qavrana bilən qismini belə, haqqı ilə hekayə və ya rəsm edə bilmək hər insanın işi deyildir. Nə qədər gözəl qələm, nə qədər sehrli fırça, nə qədər möcüzəli kəski olursa olsun, təbiətdəki bütün dəyərləri ifadədə yenə acizdir. Təbiətin bir fenomeni olan şeirlə hikmət Nizamisini anlayıb, anlatmaq o qəbildəndir».

      «Azərbaycan şairi Nizami» anıtının 1991-ci il, Bakı çapının tərtibçisi və elmi redaktoru, bu gün sayğı ilə andığımız professor Rüstəm Əliyev Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin cümlələrini fikri çevirmə ilə çağının düşüncəsinə uyğun yazdığından orijinaldan bir az uzaqlaşmışdır.

      «Fikri çevirmə» elmi üslub kimi qəbul edilsə də, türk dilindən türk dilinə bu çevirmə Azərbaycanın tarixi mədəniyyət anıtının elmi, siyasi, ideoloji, ədəbi-bədii dəyərini azaltmaqla yanaşı, Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin düşüncə yönünü, dil zənginliyini, yaradıcılığının özəlliklərini, yenilikçiliyini kölgələyir, türk dilinin gəlişmə yollarının bir çoxunu qapayır.

      Anıtı yazanın ədəbi dilinin saxlanması isə dilin gəlişməsi baxımından çox gərəklidir. Məsələn, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə yazmışdır: «…Nizami türk deyir – gözəl, mərd, qəhrəman, əsgər, komandan, bilgin, ər, rəhbər və şef anladır. Türklük deyir, gözəllik, eyilik, təmizlik, doğruluq, mərdlik, qəhrəmanlıq, komandanlıq, şeflik anladır. Türküstan deyir – vəfa, doğruluq və aranılan yerlə ermişlik [vüsal] anlayır».

      Rüstəm Əliyev çevirmişdir: «Nizami «türk» deyir – gözəl, mərd, qəhrəman, döyüşçü, sərkərdə, bilici, ər, rəhbər və başçı nəzərdə tutur. «Türklük» deyir – gözəllik, yaxşılıq, təmizlik, doğruluq, mərdlik, qəhrəmanlıq, sərkərdəlik, başçılıq demək istəyir. «Türküstan» deyir – vəfa, doğruluq və istənilən yerə qovuşmaq [vüsal] nəzərdə tutur».

      Oxucular Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin «Azərbaycan şairi Nizami» anıtında Nizami Gəncəvinin «Beşlik»ində türklərlə bağlı dediyi sözləri böyük sayğı, özənlə seçib düzgün açıqladığını da görəcəklər.

      Məhəmməd Əmin Rəsulzadə yazır: «Türkdən Nizamidə yalnız iki dəfə xəfifliklə bəhs edilmişdir».

      Rüstəm Əliyev çevirmişdir: «Türk» Nizami əsərlərində yalnız iki dəfə mənfi çalarda işlədilmişdir».

      Sayğılı oxucu ərəb sözü xəfifin türk dilində önəmsiz, ötəri, yüngül, incə, üzdən, kiçik, qolay, yavaş, az etkili, soyuq, sıyıq və başqa anlamlarının olduğunu bilir.

      Məhəmməd Əmin Rəsulzadə burada sözün ötəri, üzdən, önəmsiz, soyuq, incə, yüngül anlamlarını gözə almışdır. Ötəri, üzdən… ayrı, mənfi ayrı şeydir.

      Nizami Gəncəvi «Beşlik»də türklərlə bağlı heç bir mənfi söz söyləməmişdir.

      1991-ci il çapında anıtın demək olar, bütün başlıqları dəyişdirilmişdir. Məsələn, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə «Nizaminin görüşü ilə Rus» yazıb, Rüstəm Əliyev «Nizaminin ruslar haqqında təsəvvürü» eləyib.

      1991-ci il çapında buraxılmış, yuxarıda dediklərimizin sürəci olan: «Nizami Azərbaycanlıların tək məmləkətçilik deyil, milli duyğularını da qabardacaq bir isimdir. Bu isimlə sadə, Azərbaycanlılar deyil, bütün türklərin öyünmələri gərəkdir. Dilinin farsca olmasına rəğmən, heç bir şairdə türklük Nizamidə olduğu qədər ideallaşdırılmış deyildir» abzası, eləcə də buraxılan başqa cümlələr yerlərinə qoyulmuş, onlardakı yanlışlar düzəldilmişdir.

      2008-ci il çapında vaxt çatmadığından ancaq başlıqlarla içindəki bir sıra cümlələri Məhəmməd Əmin bəy yazan kimi edib, anıta «1991-ci il, Bakı çapında olmayanlar» bölməsini ekləmişdik.

      Türklər dünya tarixinin ən böyük millətlərindən biri, Orta çağın ən siyasi millətidir. Bəlli dünya tarixinin Orta çağı «Türk çağı»dır. Türklərin birlikdə yaşadıqları torpaqların ölçüsü 10 milyon kvadrat kilometrdən də çoxdur. Belə böyük bir geosiyasi, mədəni bölgədə yaşayan millətin saysız ləhcələrinin və yerli, özkültürlərinin yaranması da doğaldır.

      Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin «Azərbaycan şairi Nizami» anıtı 70 illik rus-sovet-mason ayrılığından sonra türk dilini ortaqlaşdırmaq baxımından da əvəzsiz dil СКАЧАТЬ