МУЛОҲАЗА: шаҳар назарияси. Ўқув қўлланма. Ибадулла Самандарович Байджанов
Чтение книги онлайн.

Читать онлайн книгу МУЛОҲАЗА: шаҳар назарияси. Ўқув қўлланма - Ибадулла Самандарович Байджанов страница 5

СКАЧАТЬ «Као Гонг Цу» (Хитой) рисоласи топилган. Ушбу фалсафий рисолаларнинг хусусиятларидан бири шундаки, улар шаҳарларни қуриш қоидаларини тавсифлаган.

      «Манасара» рисоласи

      «Манасарда» (милоддан аввалги 1-минг йиллик) бир нечта турар-жой турлари ва қишлоқ типлари ажратиб турилган. Энг кенг тарқалган «стандарт қишлоқлар» да аниқ режалаштириш ташкилоти бўлиши керак эди – ёки квадрат, ёки тўртбурчак ёки бурчаклари кесилган тўртбурчак. Ички режалаштириш тузилиши иккита перпендикуляр кўча билан белгиланди. Ҳудуд тўртбурчаклар шаклидаги блокларга бўлиниб, улар туман ичида жамоат жойлари бўлган ўзига хос туманларга бирлаштирилди.

      Икки турдаги қишлоқлар ажратилган эди: катта аҳоли пункти сифатида қишлоқ, уларда ибодатхоналар туманлар ичида жойлашган бўлиб, қишлоқ кичик шаҳарча бўлиб, у ерда қишлоқ ташқарисида, асосий кўчаларнинг чиқиш жойларида ибодатхона мажмуаси шаклланган.

      Қадимги шаҳарларни археологик тадқиқотлари шуни кўрсатадики, шаҳарлар икки тарихий модел асосида шаклланган:

      – «табиий» ривожланишнинг узоқ босқичи;

      – мақсадга мувофиқ қурилиш.

      Европа ва Осиёдаги қадимий аҳоли пунктларининг бош режалари схемалари: 1 – Кастелаццо террамара (Шимолий Италия, бронза асри); 2 – Нандиаварт типидаги ҳинд қишлоғи (Манасарнинг трактатига кўра, милодий 1-минг йилликнинг ўрталарига тўғри келади); 3 – қалъада жойлашган Қўй-Қирилган-Қальа (қадимги Хоразм); 4 – Даниянинг Треллеборг яқинидаги Норманларнинг қалъаси (милодий 10-аср); 5 – ҳиндларнинг Падмака типидаги қишлоғи (Манасара маълумотларига кўра); 6 – Тўпроқ-Қальа шаҳри (қадимий Хоразм)

      Шу муносабат билан тадқиқотчилар мунтазам равишда аҳоли пунктларини шакллантириш ва шаҳарларни қуриш учун каноник қоидалар тўғрисида бир нечта фаразларни илгари сурдилар. Тадқиқотчилар эътибор берган биринчи нарса шаҳарнинг мақсади эди. Тўртбурчаклар, думалоқ ёки тўртбурчаклар шаклида мунтазам шаклга эга бўлган шаҳарлар пойтахт, маъмурий марказлар ёки ибодатхоналар тўпланган шаҳарлар, маъбад мажмуалари ёки ҳарбий турар-жойлар бўлган.

      Шаҳарсозлик тарихчилари таъкидлаган иккинчи нарса шундан иборатки, энг қадимий шаҳарлар аксарияти асосий нуқталарга йўналишни ҳисобга олган ҳолда шаклланган. Қадимги Хитой йилномаларида ва Мисрда бу шимол – жануб, шарқ – ғарбдир. Ушбу ҳодиса доминант диний култлар билан, хусусан, олий худо сифатида Қуёшга сиғиниш билан боғлиқ.

      Месопотамияда асосий режалаштириш ўқларининг йўналиши 45 даражага бурилган. Тадқиқотчилар, хусусан Унгер буни қадимги шумерлар ва Оссурияликларнинг эътиқодларида ҳукмронлик қилган шамолларнинг махсус мистик маъноси билан изоҳлашади. Ушбу фактлар биз шаҳар аҳоли пунктларини шакллантириш пайтида деган хулосага келишимизга имкон беради

      Халқларнинг коинот ҳақидаги ҳукмрон ғоялари шаҳарсозлик қоидаларида белгилаб қўйилган. Милоддан аввалги – III СКАЧАТЬ