Tikkun Ha'olam. Marzanne Leroux-Van der Boon

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ gaan sit ’n entjie verder en was haarself.

      “Jy het gevra na my belangstelling in kuns. Ek was ’n kunsonderwyser op my dag. Eers soort van. Later, toe ek ná die oorlog in Nederland afgestudeer het, was ek ’n gekwalifiseerde een. Dít is ’n boek wat oop is.”

      Hy haal sy bril af, adem oor die lense en vryf hulle met ’n rooibont sakdoek skoon.

      “Boerebont,” sê Marc en wys na die groot sakdoek.

      “Hoe weet jy dit?”

      “Ek het ’n Nederlandse oma gehad.”

      “O ja? En is jy ook ’n kunsonderwyser?”

      “Ek is verbonde aan die universiteit se kunsdepartement,” sê Marc en hoop hy kom meelewend genoeg voor sodat ou Siegfried sy storie sal vertel.

      “Ek sou so dink,” brom hy en bêre die rooi sakdoek diep in sy jas se sak, “met jou soort gawe.”

      Rondom hulle hang die skril kinderstemmetjies in die kaal takke van die iepe. Voor die kafeetjie langs hulle borsel die kelnerin ’n mat met mening uit sodat ’n paar stadsduiwe dadelik nader kom en aan die krummels begin pik. Die Ou Stad is nog bedaard so vroeg in die oggend.

      “Ja, jy wil die storie hoor, dan hoor jy hom. My pa was in die klerehandel, soos byna een uit elke tien Jode in Berlyn. In 1938 toe ek 16 jaar oud was, was die skrif egter vir die Jode van Duitsland aan die muur. Die Herrenvolk het algaande die lewe vir ons onmoontlik gemaak. Ná Kristallnacht het my pa gedoen wat ek nooit gedink het hy sou doen nie. Hy het sy wortels opgetrek en sy gesin Nederland toe geneem. Daar sou die stempel op sy papiere wat gewys het dat hy oorspronklik van Portugese afkoms is, tot ons redding kom.” Hy gryns sinies. “Al kon dit ons nie in Berlyn red nie. Dit het my darem die onverwagte kans gegee om vir byna twee jaar lank te kon studeer.”

      “Kuns?” vra Marc.

      “Hoofsaaklik kunsgeskiedenis, maar ek het al op skool nie te sleg in my kunsklas gevaar nie. Ek kon iets doen. Toe kapituleer Nederland egter in Mei 1940 en die Nazi’s vat oor.”

      Hy trek weer die sakdoek ingedagte uit sy jassak, maar hy vryf nie die bril se lense skoon nie. Hy vou dit in netjiese blokkies op. Sy ou vingers kraak daarvan.

      “Ons moes ghetto toe. Vati se voorsate in Portugal was toe nie vir hom ’n skans nie, selfs al het sy mense hulle eeue gelede tot Christene laat doop en al was hy self allesbehalwe Tora-getrou. Hy het nie die eerste jaar in die ghetto oorleef nie. Een oggend het ons hom in ’n boom gekry hang. Vati moes gehoor het Kamp Westerbork is sy voorland. Mutti moes maar alleen sien kom klaar …”

      “En u?” vra Marc vinniger as wat hy wou.

      Siegfried sug. “My kwalik pedagogiese opleiding ten spyt, het ek ’n pos in die Joodse Gimnasium beklee met die woord ‘kuns’ iewers in die benaming. Dit was ’n ghettoskool wat deur die Duitsers toegestaan is. Daar het ek deur die een of ander gelukskoot agtergebly toe Mutti Westerbork toe is …”

      Hy bly ’n rukkie stil en kyk na die vrou wat met haar hoogswanger lyf, kind op die heup en ’n ander een in die stootkarretjie, by hulle verbyloop. “Hier word heelwat nuwe Jode gemaak,” sê hy en druk die sakdoek weer in sy jassak terug.

      Marc wag. Hy besef hy moenie vra wat toe gebeur het nie.

      “Soos ek gesê het, as Jode was my ouers nie frum nie. Ons het onsself as vry genoeg beskou om ham te eet en op Shabbat wasgoed te doen. Ons was net Duitsers, het ons gesê, nie Joodse Duitsers nie. Die Bruinhemde het hulle nie daaraan gesteur nie. Toe ons in Nederland kom, het Mutti selfs by die Remonstrantse Kerk aangesluit om so goed moontlik aan te pas, want wat in Duitsland aan die gebeur was, het ons almal die skrik op die lyf gejaag. Maar nie Vati se stempels, Mutti se Remonstrantsheid of my voorliefde vir ham het ons minder Joods in die Nazi’s se oë gemaak nie. ’n Jood was ’n Jood. ’n Jood moes na Westerbork om uiteindelik weggevoer te word. Waarheen? Dít het niemand gesê of wou niemand sê nie.”

      “Westerbork was die deurgangskamp in Nederland.”

      “Deurgang na die uitwissingskampe toe. Nachon.”

      “Maar u het …” probeer Marc hom op die spoor terugbring.

      “Noem my tog jý, Marco.”

      “Maar jy kon by die ghettoskool aanbly?”

      “Gun my die geleentheid om daarby uit te kom, bitte!”

      Marc lag. “Gaan maar voort,” sê hy.

      “Waarom vertel ek jou dit alles?” Siegfried Singer kyk deur sy bril se dik lense na Marc. Hy lyk meteens ietwat verdwaas.

      Marc lê sy hand gerusstellend op die man se arm. “Omdat ek jou gevra het. Ek is ’n nuwe Jood … Siegfried. Ek het skaars 12 jaar gelede uitgevind dat albei my ouers Jode is. Ek het my wortels hier kom soek en dit kom vind. Vir my is dit noodsaaklik om ál die skakerings daarvan te leer ken om Joods te wees. Verstaan jy dit?”

      Ou Siegfried knik swygend.

      “Jy het in die ghetto agtergebly toe baie ander mense en selfs jou moeder weggevoer is Westerbork toe?” herinner Marc hom aan die vraag.

      “Ek weet nie hoekom ek toe nog nie weggevoer is nie, Marco. Die Nazi-redenering was nie altyd voor die hand liggend nie. Een ding was vir elkeen van ons in die Joodse Gimnasium ’n sekerheid – ons sou weggestuur word. Ons het net nie geweet wanneer nie. Ek het egter selfs gouer in Westerbork gekom as wat ek verwag het. Dit het só gebeur: Op ’n dag nadat die lesse afgehandel was, was ek nog in my klaskamer doenig. Een van my leerlinge kom toe na my toe. Dit het my verbaas dat hy die deur agter hom digtrek, maar ek het gou verstaan waarom. Hy was die seun van Friedrich Cóhn – let wel, Cóhn sonder die ‘e’ van Cohén, want in werklikheid het hy Israel Cohén geheet. Soos elke Duitse Jood tydens Hitler se skrikbewind, kom die Friedrich vóór die Israel. Begryp jy?”

      Marc knik.

      “Nu, Friedrich Cohn was die Joodse koning van Westerbork. Hy was hoof van die sogenaamde Joodsche Ordedienst, die OD. Dit was Cohn se meesterlike organisasie. In die volksmond het die ongeveer honderd man wat onder Cohn in die OD gedien het, as die Joodse SS bekend gestaan.” Siegfried kyk Marc meteens reguit aan. “Cohn se seun het my kom vra om lid van sy pa se organisasie in Westerbork te word. Hy het gevoel ek is ’n Jood na wie omgesien moes word. Ek het ingestem om met sy vader te gaan praat …”

      Hy bly stil en Marc durf nie verder uitvra nie.

      Siegfried neem weer die rooi sakdoek uit sy sak en vee sy hande af. Marc sien hy doen dit skaars bewustelik. Ná ’n rukkie praat hy egter verder terwyl hy oor die plein uitkyk.

      “Die Joodse SS. Dít was ons dan ook. Ons was Jode én ons was SS’ers. Die vyand het ons aangesteek. Ons het hulle in alles nagedoen. Die manier waarop ons gestap het, ons houding, ons klere, selfs die manier waarop ons gepraat het. Ons het op mense gevloek, hulle weggestamp en opgejaag. Daar was allerhande soorte onder ons. Intellektuele, amptenare, arbeiders, handelsreisigers,” weer die droë laggie, “en een kunsonderwyser. Ons moes ongetwyfeld vir die ander Jode die mees weersinwekkende gewees het van alle mense wat God geskape het …”

      Hy kyk meteens weer na Marc. “Waarom vra jy my nie hoekom ek so laag gedaal het nie?”

      Die vraag vang СКАЧАТЬ