Die verlore seun vannie Gaatjie. Ivor Swartz

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ en nie téén hulle nie. Ek sou jare later eers daardie les ernstig opneem. Daai dag het meer soos vernedering gevoel as ’n les vir die toekoms.

      Respek vir ander was vir ma Lettie ’n groot waarde. Armoede kies jy nie altyd nie, maar respek en dissipline kan jy elke dag kies. Jy kan kies hoe jy ander mense behandel. En waar jy bly, mag nooit bepaal hoe mense jou hanteer of met jou praat nie. Ook mag jy nie mense oordeel op grond van waar hulle bly nie.

      Die jaar toe ons laerskool, Pineview Primêr, vir die eerste keer ’n kans gekry het om leerders vir rekenaarvaardigheidsopleiding te stuur, kan ek nog soos gister onthou. Dit was 1997 en rekenaars was skaarser as aanwesige pa’s. Min van ons het al aan ’n rekenaar gevat, wat nog te sê op een gewerk. En nou was daar ’n kans dat ’n groep kinders gekies sou word om aan die skool se eerste rekenaarkursus deel te neem.

      Die kinders was veronderstel om op meriete gekies te word. Kandidate moes aan sekere standaarde en kriteria voldoen. Ek het al die akademiese boksies getick gehad. Ek was een van die sterkste akademiese leerlinge in die skool. Ek móés net gekies word. Ek het dit verdien. Maar ek is nie gekies nie. En ek kon dit nie verstaan nie. Wat ook al die redes was, ek was nié gelukkig daarmee nie. Ek het ook geweet ek het nie ’n voet gehad om op te staan nie. Ek was nie ’n kind uit een van die welaf woongebiede nie. Ek sou nie vir myself kon veg nie. Boonop het die geringste vorm van verwerping my altyd lelik laat terugdeins. Maar nie vir ma Lettie nie. Sy het altyd vreesloos voor enige vorm van verwerping gaan staan.

      In trane het ek daai middag by die huis aangekom. Ek was nog nooit so bewus van my Gaatjie-status soos daardie dag nie. “Dis omdat ek vannie Gaatjie af is,” het ek deur my trane vir Ma gesê. Ek was oortuig daarvan. Hoe kan ’n Gaatjie-kind dan nou van rekenaars leer? Hulle verlaat in elk geval die skool vroeg, gaan werk op die appelplase, of gaan tronk toe voor hulle skool kan klaarmaak. Dis die etikette wat om die mense van die Gaatjie gehang word. Altans, dis wat ek geglo het.

      Wanneer jy jou hele lewe lank nog net swaarkry geken het, is dit maklik om alles wat jy nié kry nie, of waarvan jy nié deel kan word nie, aan jou swaarkry toe te skryf. Maar dis juis dan dat die entitlement jou vinnig beetkry. Hierdie keer was egter anders. Alles wat ek was en hoe ek presteer het, het gewys ek verdien hierdie break. My kaartjie tot ’n stukkie voorreg. Ek moes dit eenvoudig kry, maak nie saak wie of wat teen my was nie.

      Dit het ma Lettie nie ’n halfuur gekos om die rots en vuur in haar binneste te laat uitkom nie. Sy’t nie nog gewag vir die volgende dag om haar kind te laat kry wat hy verdien nie. Dit was ’n nou-of-nooit-saak. Dit wat sy nie vir haarself kon gee nie, daarvoor het sy baklei om vir haar kinders te kon gee, veral as dit by onderrig gekom het. Sy’t vir haar ’n Rothmans-sigaret aangesteek en haar vrou gaan staan teen die vooroordeel teenoor haar seun. Ek is toe by die program ingesluit, en ek het ’n stuk selfvertroue gekry wat skrik vir niks, omdat ma Lettie vir niks geskrik het nie.

      Ma Lettie is een wintersoggend amper verkrag terwyl sy op pad was werk toe. Sy wou nie die ekstra uitgawe aangaan deur gebruik te maak van die vervoer wat haar werk verskaf het nie. Sy sou dan met baie minder geld per maand moes klaarkom. Dié Saterdagoggend het sy, soos al die ander dae, vroeg die huis verlaat om sewe-uur by die werk te wees, kopdoek, groen pakkie en handsak onder die arm. Skaars vyftien minute later het sy uitasem teen die deur gekap en geskree. Terwyl sy bloed en trane van haar gesig afgevee het, het sy vertel wat gebeur het. Hoe die man haar bestorm het en haar in die bos wou insleep, maar hoe sy hom afbaklei het en huis toe kon hardloop.

      Deon het dadelik opgespring, sy lang byl gegryp en die donker oggend in gejaag op soek na die lafaard. Selfs soos ek hier sit en dié oggend se gebeure deur my kop laat hardloop, gee dit my koue rillings. Ek kan my nie indink hoe ’n vrou deur so ’n ervaring aanhou leef en die lewe weer aanpak nie. My hart breek vir elke vrou wat hierdie soort trauma moes beleef.

      As jong laaitie het ek nie geweet wat trauma is nie, en dat ma Lettie eintlik vir berading moes gegaan het nie. Maar sy het net die dag afgevat en was die volgende dag terug op haar pos by die werk, al was haar nek seer, haar oog blou en haar gesig vol skrape. Die opoffering vir haar kinders het haar die krag gegee om deur te druk.

      Dit het ’n baie lang pad gekos om my die vrugte van my ma se opofferings te laat sien. Maar ma Lettie bly een van die groot redes hoekom ek ’n verskil wil maak in mense se lewe, hoekom ek wil teruggee, hoekom ek wil baklei vír mense, hoekom ek glo niemand se agterstand in die lewe kan so erg wees dat hulle nie kan opstaan, dalk ’n Rothmans-sigaret aansteek en vreesloos vorentoe stap nie.

      BOSSTRAAT 197 SE MONSTER

      He who makes a beast of himself gets rid of the pain of being a man

      – Samuel Johnson.

      Just because you’re a man, it doesn’t mean you have to become a monster

      – die karakter Emily Dickenson in die TV-reeks Dickenson.

      Ma Lettie was amper net so bang vir Deon soos die res van ons. Want Deon het altyd ’n punt daarvan gemaak om elke plesierige geleentheid te gebruik om ons te herinner dat die toorn van God in sy hande gelaat is, en hy vat sy verantwoordelikhede ernstig op. Hy’t gevoel hy moet ons die hel gee wat ons so begeer om in die hiernamaals te ontsnap. Hy het dit gereeld en met genot gedoen. Dit was sy idee van sy manlikheid aan ons bewys; sy manier van Pieter-Bingo se skoene vol staan.

      Deon was 17 toe Bingo dood is, en dalk het hy sy bes probeer om my en Peter in sy voetspore te laat loop. Om ook ons pyn as die middel tot manlikheid te gebruik. Dalk was pyn al wat hy geken het. Dalk het hy – nes ek later – ook baie vrae gehad oor Bingo se dood, en niemand kon hom voorsien van bevredigende antwoorde nie. Deon het te vroeg ’n verlore seun geword, sonder dat daar vir hom die opsie gegee is om te kies of hy wou wegloop en verlore raak. Dis hoe ek soms sy dade in my kop probeer regverdig. Dat hy ook seer gehad het, en dit as brandstof gebruik het om ander seer te maak. Soos ons almal weet: seer mense maak ander seer, veral wanneer hulle nie weet wat om met hul seer te maak nie.

      Ek was omtrent tien jaar oud toe ek in die veld deur ’n by gesteek is. Ek het die regte ding gedoen en huis toe te hardloop, want Deon was daar. Hy sou weet wat om te doen. Hy sou die regte salf kon aansmeer. Die teenoorgestelde het gebeur. Hy het my vieslik aangerand met ’n besemstok. Eerstens omdat ek in die veld gaan speel het sonder sy toestemming, en tweedens omdat ek toegelaat het dat ’n by my steek.

      Tydens een Kersete, terwyl ons almal gesit en kuier het en gesellig was, het Deon en sy vrou aan die stry geraak oor iets. Sy was ’n klein, saggeaarde mens wat jy maklik kon oorreed of om jou pinkie kon draai. Deon het nooit nodig gehad om haar met geweld te dreig nie. Maar tog het hy. Dis al wat hy geken het. Sy wou liefde en veiligheid hê. Hy wou respek en mag hê. Twee wêrelde wat nooit met mekaar moes getrou het nie. Hulle het later geskei, seker oor sy nie meer onder Deon se gesag kon leef nie. Hulle het ’n tweeling gehad, wat by ons in die huis grootgeword het en soos ’n boetie en sussie vir ons was. Selfs hulle het baiekeer deurgeloop.

      Die kans dat daar nié ’n bakleiery sou uitbreek wanneer Deon naby was nie, was baie skraal. En nie eens hierdie Kersfees was ’n uitsondering nie. ’n Mens sou dink Jesus se geboortedag sou ’n bietjie vrede bring. Maar, nee, Deon moes eenvoudig met sy vrou baklei en haar die lelikste goed toesnou, en almal moes net maak of dit nie hul besigheid is nie en nie inmeng nie. Ons almal was in elk geval te bang om in te meng, netnou draai hy sy woede in ons rigting. Suutjies trap was maar die ding.

      Die volgende oomblik, met die kinders se gelag naby en glasies wat klink, byt hy ’n stuk van sy vrou se oor morsaf. Dit lê net daar op die grond, leweloos, vuil en rooi soos rou vleis. Al wat ek kan onthou, is hoe sy vrou geskree het, die gevloek van die ander volwassenes, en Deon wat gelyk het of hy aan niks skuldig was nie. Hy het dit laat lyk asof sy verdien het wat na haar toe gekom het. Dat haar optrede ’n tikkende СКАЧАТЬ