etc. (łac.) – skrót od et caetera odpowiadający polskiemu: itd. lub i in. [przypis edytorski]
4
Myśli o duchu i o stylu – Te uwagi prawdopodobnie nie miały wejść w Apologię: są to raczej refleksje, które nasuwały się pisarzowi w ciągu pracy nad formułowaniem myśli. [przypis tłumacza]
5
rachunek prawdopodobieństwa – W owym czasie zajmowano się wiele teorią prawdopodobieństwa i sam Pascal nad nią pracował; w tej części rozumowania zwraca się zapewne do swoich przyjaciół ze „świata”, którzy wiele oddawali się grze. [przypis tłumacza]
6
czyni Montaigne'a (…) człowiekiem innej epoki – W oryginale Montaigne'a daje się to uczuć jeszcze wyraźniej niż w polskim przekładzie, w którym tłumacz starał się ułatwić czytelnikowi zadanie, zbliżając do nas język, a zwłaszcza budowę zdania. [przypis tłumacza]
7
styl jego jest bezpośredni, żywy – Oczywiście w najszczęśliwszych momentach, poza licznymi zaniedbaniami wynikłymi z improwizowanego charakteru tych fragmentów. [przypis tłumacza]
8
Różnica pomiędzy zmysłem geometrycznym a zmysłem życiowym – W oryg. esprit de geométrie, esprit de finesse. Chodzi tu o przeciwstawienie przymiotów wielkiego uczonego, pracującego teoretycznie, a np. umysłu sędziego śledczego, dyplomaty, wodza, światowca, wreszcie ludzi operujących na żywym materiale. [przypis tłumacza]
9
sądzą o jakimś dziele bez reguł – Wydanie Haveta przyjmuje wersję: „za pomocą reguł”. [przypis tłumacza]
10
Kształtuje się umysł i uczucie przez rozmowy (…) – por. Montaigne, Próby III. 8. [przypis tłumacza]
11
nie masz bardziej niebezpiecznego niż teatr (…) tak dobrze odmalowane na scenie – W ustępie tym Pascal ma na myśli Corneille'a. [przypis tłumacza]
12
Scaramouche (…) Doktór – Współczesny Pascalowi aktor włoskiej komedii, nazwiskiem Tiberio Fiorelli, grywał commedia dell'arte, w której Doktór stanowi tradycyjną osobistość. [przypis tłumacza]
13
Kleobulina – Bohaterka Wielkiego Cyrusa, romansu panny de Scudéri. [przypis tłumacza]
14
17 – w tłumaczeniu Tadeusza Boy'a Żeleńskiego fragment 16. został opuszczony. [przypis edytorski]
15
etc. (łac.) – skrót od et caetera odpowiadający polskiemu: itd. lub i in. [przypis edytorski]
16
Sposób pisania Epikteta, Montaigne'a i Salomona z Tulcji – Ów zagadkowy „Salomon z Tulcji” jest to zdaje się sam Pascal. Salomon de Tultie jest anagramem Louis de Montalte, pod którym to pseudonimem ukazały się Les Provinciales. [przypis tłumacza]
17
dzielić (…) moralność na czworo – Był to klasyczny podział dawnej filozofii: roztropność, umiarkowanie, sprawiedliwość, siła duszy. [przypis tłumacza]
18
abstine i sustine (łac.) – Podstawy filozofii Epikteta: wytrzymałość w niedoli, wstrzemięźliwość od rozkoszy. [przypis tłumacza]
19
iść za naturą – Montaigne. [przypis tłumacza]
20
pełnić swoje osobiste sprawy bez niczyjej krzywdy – Sformułowanie u Montaigne'a (Próby III, 9). [przypis tłumacza]
21
zamyka się wszystko w jednym słowie (…) w pierwotnym bezładzie, którego chcieliście uniknąć – pokrewna myśl u Montaigne'a (Próby III. 8). [przypis tłumacza]
22
Plus poetice quam humane locutus es (łac.) – „Odezwałeś się bardziej jak poeta niż jak człowiek” (Petron., 90.). [przypis tłumacza]
23
rozprawa Jansenisty – Odnosi się to zapewne do Prowincjałek. [przypis tłumacza]
24
Poeta, a nie człowiek – W oryg. honnéteté honnéte homme w dawnym znaczeniu słowa. [przypis tłumacza]
25
Wszystkie fałszywe piękności, które ganimy – Ta liczba mnoga odnosi się do Montaigne'a (Próby II, 10; II. 31). [przypis tłumacza]
26
złowróżbny – fatal, przymiotnik wprowadzony wówczas w modę przez Malherbe'a. [przypis tłumacza]
27
Ale wyobraźmy sobie kobietę wedle tego stylu (…) – Myśl tę podjął Montesquieu w Listach perskich 137. [przypis tłumacza]
28
jedynie ta ogólna właściwość przypada mi do smaku – Por. Montaigne, Próby II. 17. [przypis tłumacza]
29
ne quid nimis (łac.) – byle nie zanadto. [przypis tłumacza]
30
nie stałoby argumentów – tj. porównań poetyckich. [przypis tłumacza]
31
bylibyśmy w błędzie – tj. gdybyśmy chcieli sprawić mu przyjemność, szydząc z nieszczęśliwych. [przypis tłumacza]
32
ludzkość zaś etc. – Prawdopodobnie: ludzkość zaś schlebia pożądliwości (Havet.). [przypis tłumacza]
33
Epigram o dwóch jednookich – Prawdopodobnie, wedle Haveta, ten: Lumine Acon dextro, capta est Leonilla sinistro/ Et potis est forma vincere uterquedeos./ Blande puer, lumen quod habes concede parenti./ Sic tu caecus Amor sic erit illa Venus. [przypis tłumacza]
34
Ambitiosa recidet ornamenta (łac.) – poobcina pretensjonalne ozdoby (Horat. List do Pizonów, 447–448). [przypis tłumacza]
35
Języki to są szyfry, w których nie litery zamienione są na litery – Aluzja do systemów kryptograficznych rozpowszechnionych wówczas zwłaszcza w Anglii. [przypis tłumacza]
36
Są ludzie, którzy dobrze mówią (…) – Moniaigne. I. 10. [przypis tłumacza]
37
Dział pierwszy w tłumaczeniu kończy się na fragmencie 52 – Fragmenty 53–59 zawierają uwagi stylowe poparte francuskimi przykładami, a tym samym w przekładzie tracące rację bytu. [przypis tłumacza]
38
Prowincjałki – Pascal (pisze Nicole) nie dał w istocie pierwszym z tych listów żadnego tytułu: drukarz zaś opatrzył je następującym; „List pisany do mieszkańca prowincji (provincial) w sprawie obecnych sporów w Sorbonie”. Przez skrót tego długiego tytułu utarła się po prostu nazwa les Provinciales (Prowincjałki). [przypis tłumacza]
39
Iż natura jest skażona, przez samąże naturę – Czyli: dowiedzione przez samą etc. [przypis tłumacza]
