Socjologia prawa. Отсутствует

Чтение книги онлайн.

      Literatura: Harold J. Berman, Samir N Saliba, The Nature and Functions of Law, wyd. 7, Foundation Press, New York 2009; Andrzej Kojder, Dysfunkcjonalności kultury prawnej (polskie doświadczenia końca lat osiemdziesiątych), w: tenże, Godność i siła prawa. Szkice socjologicznoprawne, wyd. 2, Oficyna Naukowa, Warszawa 2001, s. 317–335; Maria Łoś, Prawo i więzi społeczne, w: Jacek Kurczewski (red.), Prawo w społeczeństwie, PWN, Warszawa 1975, s. 271–302; Robert K. Merton, Funkcje jawne i ukryte, tłum. Jerzy Werenstein-Żuławski, w: tenże, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, PWN, Warszawa 1982, s. 92–152; Leon Petrażycki, Teoria prawa i państwa w związku z teorią moralności, t. 1, tłum. i oprac. Jerzy Lande, PWN, Warszawa 1959, s. 257–302.

      Zobacz także:

      Działanie prawa; Petrażycki Leon; Prawo intuicyjne; Punitywność; Socjologia prawa w Polsce: rozwój idei i instytucjonalizacja; System prawny.

      G

      Globalizacja prawa

      Pojęcie globalizacji prawa oznacza wzrost liczby konstrukcji, standardów i doktryn prawnych obejmujących zakresem swego obowiązywania liczne systemy prawne na całym świecie, a także proces wzajemnego dostosowywania i upodabniania się państwowych systemów prawnych w skali świata. Globalizację można rozpatrywać z wielu punktów widzenia, oceniając jej treść, zakres, szybkość i skuteczność. Omawiany proces może dotyczyć różnych gałęzi prawa i konkretnych regulacji prawnych, za każdym razem wymagając określenia podmiotów sprawczych, mechanizmów prawnych i społecznych zań odpowiedzialnych oraz kontekstu kulturowego i gospodarczego, stanowiącego jego podbudowę. Globalizacja prawa często wyjaśniana jest za pomocą teorii socjologicznych tłumaczących szerzej rozumianą zmianę społeczną, np. za pomocą teorii modernizacji, teorii zależności lub teorii systemu światowego. Nie umniejszając w niczym wagi tych teorii, warto zarazem zwracać uwagę na szczególne impulsy globalizacji prawa płynące z zapotrzebowań samego obrotu prawnego oraz działalności prawników i prawodawców. Niebagatelną rolę w globalizacji prawa odgrywają wreszcie procesy polityczne w skali międzynarodowej (np. integracja europejska) oraz ponadnarodowe ruchy społeczne (np. ruchy konsumenckie, ekologiczne lub ruchy na rzecz praw człowieka).

      Mimo konotacji, jakie może nieść ze sobą pojęcie globalizacji, kojarzone zwykle z nowoczesnością, globalizacja prawa nie jest zjawiskiem specyficznie nowoczesnym i nadaje się do opisu procesów znoszenia zróżnicowania prawa, jakie zachodziły jeszcze w starożytności, gdy cesarze rzymscy ujednolicali edykt pretorski, i stanowiły podstawę np. dla teoretyków prawa natury, opowiadających się za tworzeniem prawa w drodze rozumowania dedukcyjnego. W epoce Oświecenia nie należały do rzadkości próby tworzenia prawa opartego na racjonalistycznych doktrynach filozoficznych (choćby austriacki ABGB z 1811 r.) oraz naśladowanie instytucji prawnych istniejących w innych krajach. Naśladownictwo nie zawsze wynikało z fascynacji Wschodu Zachodem, lecz mogło mieć kierunek przeciwny, jak np. w przypadku francuskich grandes écoles czy grandes corps, inspirowanych chińską biurokracją mandaryńską. Wielu autorów zwraca dziś uwagę, że globalizacja była raczej regułą niż wyjątkiem w historii prawa, co mają potwierdzać zarówno dzieje prawa rzymskiego, jak i uniwersalizm prawa kanonicznego, z którego czerpały nie tylko kontynentalne systemy prawa, ale również angielskie common law. Za wyjątek należałoby uznać raczej nacjonalistyczne prawodawstwo i historiografię wieków XIX i XX, a współczesną globalizację można interpretować jako odwrót od tamtych tendencji.

      Współczesna globalizacja prawa może wynikać albo z bezpośredniej ingerencji jednego państwa w innym (np. wprowadzenie demokracji w Iraku przez interweniujące Stany Zjednoczone), z narzucenia standardów prawnych przez organizację międzynarodową (np. Organizację Wolnego Handlu), z adaptacji prawnej przeprowadzonej z własnej inicjatywy przez samo zainteresowane państwo oraz z ustanowienia międzynarodowych standardów prawnych nie dotyczących poszczególnych państw, lecz mających charakter uniwersalny, jak np. stosowanie praw człowieka przez sądownictwo międzynarodowe. Procesom globalizacji sprzyja wzajemne uznawanie przez państwa swoich systemów prawnych i zawieranie umów międzypaństwowych, a także międzynarodowa myśl prawnicza, tworząca sprzyjający klimat do ustanawiania wspólnych standardów prawnych. Wzajemna adaptacja systemów prawnych staje się dziś często koniecznością dla państw, które mogłyby wiele stracić na zerwaniu więzi handlowych, zależnych od obopólnie korzystnych regulacji prawnych. Niekiedy organizacje międzynarodowe działają na rzecz tego, by taka adaptacja sprzyjała podwyższeniu, a nie obniżeniu standardów prawnych. Przykładem może być prawo pracy. Dobra importowane z krajów, w których warunki pracy i ochrona pracownika nie spełniają standardów Międzynarodowej Organizacji Pracy, zagrażają ochronie pracowników w krajach importujących. Zagrożeniu może zapobiec wymóg stosowania wobec tych dóbr takich samych standardów, jak wobec „podobnego importu”, czyli importu z krajów spełniających wspomniane standardy ochrony pracowników.

      Innego przykładu dostarcza upowszechnianie praw człowieka. Obejmuje ono nie tylko sankcjonowanie zbrodni przeciwko ludzkości przez sądownictwo międzynarodowe, ale także bezpośrednie ingerencje w systemy prawne państw łamiących te prawa. Przykładem takiej udanej ingerencji jest Republika Federalna Niemiec, w której państwa alianckie, przede wszystkim Stany Zjednoczone, doprowadziły po II wojnie światowej do uchwalenia konstytucji stanowiącej podstawę tworzenia prawa respektującego godność ludzką. Prawo to nie znalazło od razu powszechnego uznania obywateli, ale stopniowo doprowadziło do zmiany praktyk i wartości dominujących w społeczeństwie niemieckim. Idąc tym tropem, tworzenie w XX w. umów międzynarodowych sankcjonujących przestrzeganie praw człowieka można traktować nie tylko jako przejaw globalizacji prawa, ale też „generalizacji wartości” w następstwie wspólnych doświadczeń wojennych. Podstawą globalizacji prawa jest więc nie tylko obrót handlowy, ale również zmiany w sferze wartości i praktyk. Tak np. Lynn Hunt zwróciła ostatnio uwagę na rolę powieści sentymentalnej w narodzinach powszechnego sprzeciwu wobec tortur.