Pojedynek. Джозеф Конрад

Чтение книги онлайн.

      – Uśmiechnąłem się i miałem już dobrą odpowiedź na języku, ale ona zerwała się z krzesła i krzyknęła: „Co to? Waćpan uśmiechasz się na to, co mówię! Idźże waćpan sobie precz ode mnie i pożegnaj się z tym, com dla waćpana przeznaczyła. Moja praca nie pójdzie na wzbogacenie Żydów, którym się zadłużasz, na karty i pijatyki dla waćpana kolegów, którzy cię wiodą do zguby, i na aksamity dla tych hultajek, którym się nie chce szyć i cerować szkarpetek i które wraz z sobą ciągną waćpana do piekła".

      – Czy wiesz – zawołał któryś śmiejąc się – że w tym wszystkim najlepsze jest to piekło, do którego cię Florcia ciągnie. Muszę jej to powiedzieć.

      – Zapewne byłoby to zabawne – rzekł marszcząc się pan Wiktor – ale stara dodała: „Waćpan myślałeś, żem tylko trzykroć kilkadziesiąt tysięcy dla waćpana przeznaczyła i dlatego nie dbałeś o mnie i głuchym byłeś na moje przestrogi. Otóż jesteś waćpan w błędzie. Przeznaczyłam dla waćpana wszystko, co mam, a mam przeszło sześćkroć. I teraz testament ten zniszczę kiedy waćpan uśmiechasz się i żartujesz sobie i z mego wieku, i z mego przywiązania” – i wyobraźcie sobie, otworzyła biurko, wyjęła testament…

      – I rozdarła? – zapytał jeden.

      – I rozdarła – odpowiedział pan Wiktor nalawszy sobie szklankę starego wina i wychyliwszy ją duszkiem.

      – Fe! Do diabła! Sześćkroć to warte grzechu – rzekł inny.

      – Zapewne, że warte – odpowiedział pan Wiktor. – Toteż dopuściłem się go: upokorzyłem się przed starą, sześćdziesiąt siedem lat mającą kobietą, której prawa nasze, nie wiedzieć na co, zostawiają jeszcze rozporządzanie majątkiem, co wcale być nie powinno.

      – I co wymaga reformy – mówił drugi, któremu wąsik tylko co się wysypał. – Ogromne sumy pleśnieją w rękach starców, leżą bez użytku w skrzyniach tych, którzy doszedłszy do pewnego wieku, np. do lat pięćdziesięciu, powinni by sobie mieć wyznaczone alimenta, kominek, ciepły szlafrok i pantofle, a ustąpić tej dźwigni, jaką jest pieniądz, młodym z głową, w której są idee, jakie czas wyrobił, i z siłami, które właśnie zdolne są do działania i użycia.

      – Tak by być powinno – odpowiedział pan Wiktor – a tymczasem tak nie jest, co też oburza i gniewa. A tym bardziej, kiedy głowa pełna takich idei, o jakich mówisz, zgina się na próżno i bez skutku.

      – Jak to?! – zawołał inny wcale zgorszony – więc stara nie udobruchała się. Proszę!

      – Upokorzyłem się, powiadam, zacząłem przepraszać, przyrzekałem poprawę i cóż myślicie? Nie tylko się nie zreflektowała, ale drąc do reszty papier, który mi zapewniał jej spadek, dodała: „Idź waćpan sobie precz, mówiłam. Nie masz u mnie wiary i nie zasługujesz na moją łaskę.

      Wybuduję i uposażę za te pieniądze dom i przytułek dla ludzi starych, aby nie przychodzili na łaskę młodzieży, która dziś wiekiem poniewiera i siwych włosów nie szanuje. I stryja waćpana 'nakłonię, aby to samo zrobił. On zna waćpana na wylot, nie bój się, i nieraz już mówiliśmy o tym z bolem i wstydem, który waćpan może w paskudnych kompaniach swoich wyśmiejesz, ale który będzie cię drogo kosztował, bo ani ja swoich funduszów, ani on swego miliona nie mamy na rozpustę i obrazę Pana Boga. Bądź waćpan zdrów i nie przychodź tu do mnie więcej. Do ojca zaś waćpana napiszę o wszystkim i podziękuję mu, że tak ładnie wychował dziecko mojej poczciwej siostry”. To powiedziawszy, poszła i zostawiła mię jak dudka. I wy pytacie się, dlaczegom zły i dlaczegom milczał, gdym tu przyszedł. Ale już czas, pójdźmy – dodał powstając i nalawszy jeszcze jedną szklankę wina, wypił. – Florcia i Leontynka czekają mię w maskach i dominach. Poprowadzę je na bal i mszcząc się za to upokorzenie, któregom dziś doznał, pierwszego starego durnia, którego spotkam na sali, przywitam tak, że popamięta. Niech idzie do mojego stryja i do mojej ciotki i niech razem żalą się i płaczą nad młodym pokoleniem, które nie bije czołem przesądom, które ceni jabłoń okrytą liśćmi i wydającą owoce, ale nie szuka cienia i posiłku pod drzewem zeschłym, z którego ani pożytku ani ozdoby.

      – Brawo, Wiktorku! Nawet poetycznie zakończyłeś – zawołali koledzy dopijając reszty wina. – Jednakże bądź ostrożny, żebyś jakiego głupstwa nie zrobił, boś zły i pijany – Co mi tam! – zawołał pan Wiktor rzuciwszy kilka półimperiałów na stół garsonowi, któremu kazał przygotować rachunek i podać mu go jutro. Potem nałożył kapelusz na głowę, narzucił na siebie płaszcz i nie spojrzawszy nawet na siedzących w kącie dwóch młodych ludzi wraz z całą kompanią swoją wyszedł.

      – Cóż ty na to? – rzekł wówczas Jan powstawszy. Ale widząc, że kolega jego siedzi z głową opartą na ręku i tak pogrążony w myślach, że się zdawał zapytania jego nie słyszeć, położył rękę na jego ramieniu i dodał: – Czyś zasnął, Julianie?

      Julian podniósł głowę, potarł ręką szerokie swe czoło i głęboko westchnąwszy rzekł:

      – Alboż to, com słyszał, mogło mię uśpić? Wierz mi, coś ciężkiego nad nami wisi i ojcowie, którzy tak synów swych wychowują, odpowiedzą przed Bogiem, że tak źle powinności swojej dopełnili. Dziś w dwójnasób czczę mojego ojca i błogosławię każde jego zmarszczenie, każde surowsze słowo, którym rozbujałą myśl moją trzymał i trzyma na wodzy. Ależ to jednak smutna, smutna rzecz! I tym smutniejsza, że nie tylko w tej sferze, do której ci panicze należą, ale i niżej, i coraz niżej rozszerzają się takie same zasady, grasują takie wyobrażenia. Ale chodźmy! Stan mój tak przykry, że nie na bal, ale poszedłbym do domu, ukląkłbym i modliłbym się za siebie i za drugich, tylko że i mój ojciec tam będzie i chciałbym już być przy nim.

      Te ostatnie słowa wymówił Julian tak dziwnym głosem, iż Janowi zdało się, że głos ten wyszedł prosto z serca, które nagle zadrżało. Nie zrobił jednak żadnej uwagi, ale wziąwszy prędko z rąk garsona rachunek za wieczerzę, podał go koledze i rzekł:

      – Zaprosiłeś mię, kochany Julianie, zapłaćże teraz za moje obżarstwo i roztargnienie Cesi, bo ja – dodał ciszej – jak cię kocham, mam tylko złotówkę w kieszeni. Pójdź, przejdziemy się jeszcze trochę.

      Julian zapłacił i ze schyloną głową poszedł z wolna za idącym przed nim kolega.