piat'ju (…) tridcat' (ros.) – pięć razy sześć, trzydzieści.
38
stoicyzm – tu: obojętność.
39
szpagat – sznurek.
40
pietuch (ros.) – kogut.
41
Warfołomiej (ros.) – Bartłomiej.
42
Wikientij (ros.) – Wincenty.
43
Kol sławien (…) w Sijonie (ros.) – Jak wielki jest nasz Pan w Syjonie; początek prawosławnej pieśni kościelnej.
44
Święty Boże (…) – początek tzw. suplikacji, polskiej pieśni kościelnej, śpiewanej w czasie nieszporów
45
zadaczki (ros.) – zadania.
46
rozbiór etymologiczny i syntaktyczny – analiza wyrazów pod względem ich pochodzenia i funkcji w zdaniu.
47
kałkuł (z łac.) – rachunek.
48
sfaja (ros.) – kłoda.
49
jat', je (ros.) – litery alfabetu rosyjskiego.
50
ekspens (z łac.) – koszt.
51
wiorsta (z ros.) – daw. rosyjska miara długości, równa 1066 m.
52
na skoro (ros.) – byle prędzej.
53
zdorowo rebiata (ros.) – jak się macie, dzieci.
54
wiedomosti (ros.) – sprawozdania.
55
przechodzowany – przechodzony; mocno zniszczony wskutek długiego używania.
56
belfer (daw.) – pomocnik nauczyciela w żydowskiej szkole (chederze); dziś pot. iron. a. żart.: nauczyciel.
57
przeważny – dziś: przeważający.
58
zdrawia żełajem Waszemu Wysokorodiju (ros.) – życzymy zdrowia Waszej Wielmożności.
59
reparować (z łac.) – tu: przyjmować.
60
szest'diesiat tri (ros.) – sześćdziesiąt trzy.
61
pieriekliczka (ros.) – odczytywanie listy obecności.
62
Matwiej (ros.) – Mateusz.
63
wydobyła „Drugą książeczkę” Promyka – Druga książeczka do wprawy w czytaniu, opracowana dla użytku dzieci wiejskich przez autora elementarzy i propagatora oświaty ludowej Konrada Prószyńskiego (1851–1908), publikującego pod pseud. Kazimierz Promyk.
64
wot kak (ros.) – ot co.
65
cyrkularz (z łac.) – rozporządzenie.
66
wchodowy – dziś: wejściowy.
67
Machlejd – marka piwa; od nazwiska właścicieli znanego warszawskiego browaru.
68
osypka – opłata w zbożu.
69
niedowolny (z ros.) – niezadowolony.
70
bechy – bachory.
71
ponimajesz (…) w zuby (ros.) – rozumiesz, chłopski parobasie (…) rozumiesz, chamskie nasienie (…) Masz w zęby.
72
Ach, powstancy (…) zajoncy – piosenka śpiewana przez żołnierzy rosyjskich ścigających powstańców 1863 r.; udirajut kak (ros.) – uciekają jak.
73
Jezioro Bodeńskie – jezioro podalpejskie na pograniczu Szwajcarii, Austrii i Niemiec.
74
Lugano – miasto w południowej Szwajcarii na pograniczu Włoch.
75
Primarschule (niem.) – szkoła początkowa.
76
Schwizerland – Szwajcaria.
77
zwergl (niem.) – karzełek, krasnoludek.
78
Jan Henryk Pestalozzi (1746–1827) – wybitny pedagog szwajcarski, zwolennik powszechnego nauczania i swobodnego rozwijania wrodzonych uzdolnień ucznia.
79
poroztwierane – dziś popr.: pootwierane.
80
lamperia (z niem.) – kolorowy pas zdobiący od podłogi do pewnej wysokości płaszczyznę ścian wewnątrz budynku.
81
pedel (z łac.) – woźny w zakładach naukowych.
82
Kapkaz (gwar.) – Kaukaz.
83
ostanówki po subotach (ros. ostanowki po subbotam) – odsiadywanie kar z całego tygodnia w sobotę, po zakończeniu lekcji.
84
nacichać – dziś popr.: przycichać.
85
egzamina – dziś popr. forma B.lm: egzaminy.
86
szuwaks (z niem.) – pasta do butów.
87
propinacja (z łac.) – prawo sprzedaży napojów alkoholowych; tu: karczma.
88
akcyźny – poborca podatkowy; por. akcyza.
89
zada corny kawy z czytryną (gwar.) – tu: nałoży zwiększony podatek.
90
Wam czewo? (ros.) – czego pan sobie życzy?
91
ryfa – cymbał (przezwisko).
92
wospreszcza (popr. ros. wosprieszciajetsia) – zabrania się.
93
admonicja (z łac.) – upomnienie.
94
izwiestno (ros.) – wiadomo.
95
uczytieli (ros.) – nauczyciele.
96
etaż (ros.) – piętro.
97
budowniczowie Akryzjusza, dziada Perseuszowego (mit. gr.) – obdarzeni olbrzymią siłą jednoocy Cyklopi, którzy wznosili na rozkaz władcy Akryzjusza potężne budowle; wnukiem Akryzjusza był Perseusz.
