Ogniem i mieczem. Henryk Sienkiewicz

Чтение книги онлайн.

925

cyc (z hol. sits) — tani material bawelniany, perkal.

926

krzyze zdarte z cerkwi — Zaporozcy w czasie swych napadow nie oszczedzali nikogo i niczego. Do czasow Chmielnickiego nie bylo wcale cerkwi w Siczy. Pierwsza wlasnie Chmielnicki wystawil; nie pytano tam rowniez nikogo o wyznanie, i to, co opowiadaja o religijnym nastroju Nizowcow, jest bajka. [przypis autorski]

927

spisa — rodzaj wloczni; Kozacy uzywali najczesciej spis krotkich, z ostrymi grotami na obu koncach.

928

miriady — liczba uzywana w Grecji. Jej wartosc to 10 000; pot. uzywa sie tej nazwy w znaczeniu:wiele, nieskonczenie duzo.

929

Czertomelik — wyspa na Dnieprze u ujscia rzeki o tej samej nazwie, jedna z lokalizacji Siczy.

930

ataman koszowy — ataman koszowy rzadzil na Zaporozu w czasie pokoju, mial tez obowiazek przygotowac Sicz do wojny; kosz — oboz kozacki.

931

deputacja — przedstawicielstwo, poselstwo.

932

Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.

933

kurzen a. kuren — oddzial kozacki.

934

esaul — oficer kozacki.

935

kantarzej — urzednik wojskowy na Zaporozu, czuwajacy nad miarami i wagami w kramach na Kramnym Bazarze w Siczy.

936

Trastia joho maty mordowala (ukr.) — przeklenstwo: zeby cholera jego mac wziela.

937

Kolyb ja kotoroho w lob — gdybym tak ktorego w leb [uderzyl].

938

murza [wym. mur-za] a. mirza [wym. mir-za] — ksiaze tatarski.

939

Nizowcy — wolni Kozacy z Nizu, tj. z Zaporoza.

940

Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.

941

bulawa — bron charakterystyczna dla wojsk Wschodu o kulistej glowicy; W Polsce bron ta byla jedynie symbolem wladzy, nie uzywano jej w celach militarnych.

942

Dzikie Pola — stepowa kraina nad dolnym Dnieprem, w XVII w. prawie niezamieszkana, schronienie dla Kozakow, zbiegow i koczownikow, pas ziemi niczyjej miedzy Rzeczapospolita a tatarskim Chanatem Krymskim.

943

pohaniec (starop. z ukr.) — pogard.: innowierca, poganin a. muzulmanin.

944

Chmielnicki poczal mowic — sposob obradowania na Siczy opisany jest w diariuszu Eryka Lassoty, posla cesarskiego na Zaporoze w r. 1594. [przypis autorski]

945

dyszkrecji — popr.: dyskrecji.

946

carza krymskiego — tj. chana, tatarskiego wladcy Krymu.

947

Wladyslaw IV Waza (1595–1648) — krol Polski w latach 1632–1648.

948

wyleli — dzis popr. forma 3 os. lm cz.przesz.: wylali.

949

niedrug (z ukr. nedruh) — wrog, nieprzyjaciel.

950

ataman koszowy — ataman koszowy rzadzil na Zaporozu w czasie pokoju, mial tez obowiazek przygotowac Sicz do wojny; kosz — oboz kozacki.

951

Lubnie — miasto na Poltawszczyznie, na sr.-wsch. Ukrainie, rezydencja ksiazat Wisniowieckich.

952

Chorol — miasto na Poltawszczyznie, na lewym brzegu srodkowego Dniepru.

953

Przyluka (dzis ukr.: Pryluki) — miasto w pln.-wsch. czesci Ukrainy, ok. 80 km na pln. od Lubniow.

954

Hadziacz — miasto w pln.-wsch. czesci Ukrainy, ok. 80 km na pln. wschod od Lubniow.

955

Sicz Zaporoska — wedrowna stolica Kozakow Zaporoskich, oboz warowny na jednej z wysp dolnego Dniepru.

956

Czerkasy — miasto na prawym brzegu srodkowego Dniepru, polozone ok. 200 km na pld. wschod od Kijowa.

957

deputacja — przedstawiciele spolecznosci kozackiej.

958

samopal — prymitywna bron palna, uzywana przez Kozakow w XVI i XVII w.

959

piszczel a. kij — prymitywna reczna bron palna, uzywana od XIV w.

960

Na pohybel (ukr.) — na zgube, na smierc.

961

Ne bude sobaka miasa isty (ukr.) — nie dla psa kielbasa.

962

pysara (ukr.) — pisarza.

963

ni pisaty, ni czytaty ne umiju (ukr.) — ani pisac, ani czytac nie umiem.

964

Wolosz a. Woloszczyzna — panstwo na terenach dzisiejszej pld. Rumunii, rzadzone przez hospodara i zalezne od Imperium Osmanskiego.

965

molojec (ukr.) — mlody, dzielny mezczyzna, zuch; tu: Kozak.

966

synowiec (starop.) — bratanek.

967

kantarzej — urzednik wojskowy na Zaporozu, czuwajacy nad miarami i wagami w kramach na Kramnym Bazarze w Siczy.

968

mirgorodzkiego — miasto Myrhorod lezy na Poltawszczyznie, we wsch. czesci Ukrainy, ok. 50 km na wschod od Lubniow.

969

kurzen a. kuren — oddzial kozacki.

970

oseledec (ukr. sledz) — warkocz, ktory w walce chronil kark Kozaka.

971

Ja toho Lacha znaju — on buw u Krymu (ukr.) — znam tego Polaka, on byl na Krymie.

972

Chortyca — najwieksza wyspa na Dnieprze, na wysokosci dzisiejszego miasta Zaporoza, w XVII w. na Chortycy znajdowal sie osrodek Kozakow rejestrowych.

973

obserwowany (z lac.) — tu: zachowywany, szanowany.

974

J. O. — skrot od: jasnie oswiecony.

975

paroksyzm — nasilenie sie negatywnych uczuc w stosunku do kogos lub czegos.

976

z pogany — dzis popr. forma N. lm: z poganami.

977

Pawluk, Pawel wlasc. Michnowicz, Pawlo (zm. 1638) — przywodca antypolskiego i antyszlacheckiego powstania kozackiego (1637), pokonany przez polskie wojska pod wodza hetmana Mikolaja Potockiego i sciety; akt kapitulacji podpisal Bohdan Chmielnicki jako pisarz wojska zaporoskiego.

978

Nalewajko, Semen (zm. w 1597) — ataman kozacki (znany rowniez pod imieniem Seweryn), przywodca powstania przeciwko Rzeczypospolitej 1595–1596, pokonany przez hetmana Stanislawa Zolkiewskiego i sciety.

979