Çolpan. Naim Kerimov

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ ile bitirdikten sonra, üniversitede yüksek lisansta okumaya girdim. O yıllarda Aybek ve Hamid Âlimcan’ın edebî şahsiyetleri ile daha çok ilgileniyordum. Bunun için bu iki sanatkârdan birinin edebî maharetini tez şeklinde öğrenmek istedim. 1963 yılında “Hamid Âlimcan’ın Poetik Mahareti” (Hamid Âlimcan’ın Şairliği) konusunda tez yazdım. Bir yıl sonra, benim “Hamid Âlimcan’ın Poetik Mahareti” adlı ilk monografim yayımlandı. O zamana kadar “Özbek Edebiyatında Stalin Obrazı”, “Özbek Edebiyatına Rus Edebiyatının Tesiri” gibi konular tez mevzuu olarak verilip ve tetkik edildiği için benim tezim ve kitabım edebiyat tarihçiliği için küçük bir hadise oldu.

      Yüksek lisansı bitirip, mezkûr enstitüde çalışmaya geldiğimde, Stalin ölmüş, şahsa tapınmanın facialı âkıbetleri ifşa edilmiş, “halk düşmanları” denilerek hapsedilip, kurşuna dizilen yazarlar aklanmaya başlanmıştı. Bu hadise, bende ilmî hakikat için İzzet Sultan gibi kat’i mücadele isteğini uyandırdı. Sonraları edebî ve ilmî eserleri değerlendirirken doğru sözü söylemeyi boynumun borcu saydım ve bu borcuma hiçbir zaman ihanet etmedim.

      Yukarıda söylediğim gibi, bu devirde bizim temel vazifelerimizden biri ve en mühimi katağan edilen yazarların mirasını öğrenmek, onların çağdaş edebiyat tarihindeki yerini tayin etmek ve eserlerini yayımlamak idi. Ben enstitünün ilmî planı gereğince “Özbek Sovyet Edebiyatı (daha sonra “20. Asır Edebiyatı) Tarihi”nin 1, 3 ve 5 ciltlik yayınlarının hazırlanmasına iştirak etmekle birlikte enstitüden dostlarım Şerali Turdıyev ve Erik Kerimov ile beraber Fıtrat ve Çolpan’ın eserlerini toplamak ve incelemekle meşgul oldum.

      Enstitüde “Özbek Tili ve Edebiyatı” dergisi neşredilmeye başlanmıştı. Akademik Aybek’in vefatından sonra dergiye akademinin muhabir üyesi Kâmil Yaşın muharrirlik etmeye başladı. O sırada ben “Özbek Tili ve Edebiyatı” dergisinde de mes’ul sekreter olarak çalışıyordum. Derginin münderecatını zenginleştirmek, materyallerin çeşitlendirilmesi ve tirajının artırılması için “Yazuvçı Minberi”, “Özbek Yazuvçılarınıŋ Tercime-i Hâlleri”, “Тirik Satrlar” gibi yeni bölümleri teşkil ettim. Az bilinen yazarların edebî faaliyetini aydınlatmaya ve onların yayımlanmayan eserlerini neşretmeye çalıştım. Neticede, dergiye olan ilgi arttı. Dergiyi ABD, İngiltere, Almanya gibi ülkelerde de almaya başladılar.

      Ben, “20. Asr Edebiyatı” bölümüne müdür tayin edildim. Ben müdür yardımcısı ve müdürlük dönemimde Hamza Hekim-zade Niyazi’nin 5 ciltlik, Aybek’in 20 ciltlik, Gafur Gulam’ın 13 ciltlik, Hamid Âlimcan’ın 10 ciltlik “Мükemmel Eserler Toplamları” ilmî yayınlarını hazırlayıp neşretmede ilmî rehber veya neşre hazırlayıcı ve muharrir olarak iştirak ettim. Bu yayının gerçekleşmesi, sadece enstitünün değil, hattâ memleketimizin ilim ve kültür hayatında mühim bir hadise oldu. Bu yayın, sadece bu zamana kadar mezkûr yazarların edebî faaliyeti ile meşgul olan araştırmacılar için değil, hattâ genel olarak 20. asır Özbek edebiyatı tarihi meseleleri ile meşgul olan genç mütehassıslar ve ilim adamları için de önemli bir kaynak olarak hizmet etmektedir.

      80’li yılların başlarında olsa gerek, önde gelen yazarlar ve âlimlerin teşebbüsü ile Özbekistan Yazarlar Birliği’nde Fıtrat ve Çolpan’ın edebî mirasını inceleme komisyonu kuruldu. Biz, Şerali turdiyev, Erik Kerimov ve ben her iki yazarın eserlerini toplayıp, komisyon üyelerine dağıttık. Komisyonda, 50’li yıllardaki katağan kampanyasına iştirak eden şahıslar da vardı. Fakat onlar ne kadar karşı çıkarlarsa çıksınlar, komisyon Fıtrat ve Çolpan’ın eserlerinde karşıinkılâpçı ve milliyetçilik gayeleri asla yoktur, sonucuna vardı. Bundan sonra biz Fıtrat’ın “Çin Seviş” ve Çolpan’ın “Yene Aldım Sazımnı” toplamlarını neşretmeye muvaffak olduk. Bu, Özbek edebiyatı ve kültürünün büyük bir zaferi idi.

      Sovyet devleti tarihinin “yeniden yapılanma ve açıklık” denilen döneminde NKVD-KGB’nin “demir sandık”ları açılıp, biz, edebiyatçı ve tarihçilere gizli arşivlerde çalışma imkânı verildi. Ben, Taşkent, Моskova ve Kemerovo’daki arşivlerde çalışıp, toplanan materyaller esasında “Usman Nâsır”, “Usman Nâsır’niŋ Soŋgi Künleri”, “Çolpan”, daha sonra “Maksud Şeyhzade”, “Mir-temir”, “Sofizade”, “Kurban Beregin” gibi kitapları yazdım. Bu kitaplar ve “katağan edilen edebiyat” hakkındaki makalelerim gazete ve dergilerde yayımlandı.

      1999 yılında ben cumhuriyet rehberi İ.Kerimov’un kararı ile “Özbekistan Marifetperverler Cemiyeti” başkanı, iki ay sonra, “Müstemlekecilik Devri Kurbanları Hatırasını Ebedîleştiriş” komisyonu başkanı, yine aynı yıl “Şehidler Hatırası” hayriye sandığı başkanı olarak tayin edildim. 2001 yılında ise “Katağan Kurbanları Hatırası” müzesinin kuruluşuna faal olarak iştirak ettim ve aynı zamanda bu müzenin müdürü olarak çalışmaya başladım.

      Ben Marifetperverler Cemiyeti başkanı olarak iş yerleri ve çeşitli kuruluşlarda birçok eğitim geceleri düzenledim, basında eğitime dair makaleler yayımladım. En önemlisi mektep, lise ve kolejler için, bilhassa Özbek Dili ve Edebiyatı dersiyle ilgili olarak ders kitaplarının yeni neslini yaratmaya rehberlik ettim. Bu devirde U.Narmatov ve B.Nazarov ile beraber orta mekteplerin 5, 9, ve 11. sınıfları için “Edebiyat” ders kitaplarını, Â.Şerefiddinov ve bu yazarlarla birlikte yüksekokullar için “20. Asır Özbek Edebiyatı” ders kitabını yazdık.

      Kader bana bu dönemde Til ve Edebiyat Enstitüsünde bölüm müdürü olarak çalışmanın yanında “Katağan Kurbanları Hatırası” müzesine ilk müdür olmak mes’uliyetini de yükledi. Ben her iki dergâhta çalıştığım sırada kendi seçtiğim edebiyat sahasının da, bana idare tarafından verilen Sovyet devletinin katağan siyaseti ile ilgili sahanın da hayırlı sahalar olduğuna emin oldum. Bilhassa katağan tokmağının birçok yazarın başına düşmesi, onların hayatı ve edebî mirasını “şifahî tarih” ve arşiv materyalleri esasında tetkik etmenin edebiyat sahası için de, katağan kurbanlarının evlâtları için de, halk için de önemli olması bana daima güç kuvvet bağışladı. Cumhuriyet hükûmeti de ilmî faaliyetimin semereli olmasını dikkate alarak, 2017 yılında benim Özbekistan İlimler Akademisine aslî üyeliğimi onayladı.

      Ümit ediyorum ki, yakın gelecekte bizim en iyi yazarlarımızın eserleri başka dillerde neşredileceği gibi, başka yazarların eserleri de Özbek dilinde neşredilecektir. Bu da halklar arasındaki alâkaların daha da güçlenip kuvvetlenmesinde mühim bir unsur olacaktır.

Naim KERİMOV, Akademik, Filoloji İlimleri doktoru

      NAİM KERİMOV’UN 2005-2017 YILLARINDA NEŞREDİLEN ESERLERİNİN LİSTESİ 1

Müstakil Yayınlar

      2005

      1. Aybek ve Zarife, Taşkent, “Yeŋi Asr Evlâdı”, 2005. 135 s.

      2006

      1. Özbek Edebiyatı, 11. Sınıflar için ders kitabı, Taşkent, “Medeniyet”, 2006 (B.Nazarov, U.Narmatov ile beraber), 525 s.

      2. Özbek Edebiyatı, 11. Sınıflar için mecmua. Taşkent, “Medeniyet”, 2006 (B.Nazarov, U.Narmatov ile beraber), 530 s.

      3. Edebiyat. 5. Sınıf için ders kitabı, Taşkent, “Ма’neviyat”, 2006 (U.Narmatov ile beraber), 190 s.

      4. Kurban Beregin Kısmeti(Risale), СКАЧАТЬ