Eğri Ağaç. Muhtar Magavin

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ İlk iki bölümde, Kaztuvgan Jırav’dan Şal Akın’a kadarki uzun bir tarihî döneme yer verilmiştir. Bu eseriyle yazar, kadim Kazak şiirlerini tanıtmakla birlikte kadim Kazak tarihine de ışık tutmuştur. Son yıllarda adından çok söz ettiren yazarlardan biri olan Didar Amantay’ın “Kazak manevi dünyasına yol açan eski ozanların şiirleri, genç nesli cesaretlendirdi, aydınlarımızı millî şuur ve millî çıkarlar doğrultusunda yönlendirdi. Kazak olduğumuz için gerçekten sevindik. Muhtar Magavin, bize halkımızı sevmeyi öğretti, ırkımızla gurur duymaya çağırdı.” (Amantay, 2020) demesi manidardır. Sovyet ideolojisinin son sürat ilerlediği dönemde bu eser, kıskaç altına alınan Kazak toplumunun sarıldığı bir dal olmuştur âdeta.

      Bizzat yazarın “Çok eski devirlerden, inişli çıkışlı zamanlardan elenerek günümüze ulaşan on iki önemli şahsı inceleyip tanıttım.” dediği gibi bu eserinde, on iki önemli ozanın hayatları ile eserleri gün ışığına çıkartılmıştır. Bunlar: Kaztuvgan Jırav Süyinişulı, Asan Kaygı Sabitulı, Dospambet Jırav, Şalkiyiz Jırav Tilenşiulı, Jiyembet Jırav Bortoğaşulı, Margaska Jırav, Aktamberdi Jırav Sarıulı, Tatikara Akın, Ümbetey Jırav Tilevulı, Bukar Jırav Kalkamanulı, Köteş Akın, Şal Akın Kulekeulı. Magavin, işte bu şair ve ozanlarla ilgili bilgileri tozlu arşivlerde bularak Kazak Hanlığı devrine ölmeyecek ruh verdi (Korgasbek, 2020).

      Aldaspan: Köne Qazaq Poeziyasınıŋ Antologiyası “Pala: Kadim Kazak Şiiri Antolojisi” (Almatı 1969) adlı eserinde, kadim Kazak şiirinin dört asırlık serüveni ele alınmıştır. Bu eseriyle Magavin, “panislamist, milliyetçi, gerici” olmakla suçlanmış ve baskılara maruz kalmıştır.

      Qobız Sarını ile Aldaspan’da yer alan şiirlerdeki keder ve üzüntüden gök de hüzne boğulur. Bu kitapların gün yüzü görme hikâyeleri de o denli sancılı. Bir kere Edebiyat Enstitüsünde hiç kimse eski usul yazıyı yani Arap harflerini tanımıyordu. İkincisi; söz konusu kitapları inceleme komisyonunda yer alan bilim insanlarının bu konuya karşı düşmanca tavırları apaçık ortadaydı. Üçüncüsü; “yoksulların hükûmeti” için devlet yönetiminde yer almış, ordu komutanlığı yapmış, aristokrat aile mensupları ve söz sahibi birer asilzade olan jırav-ozanların hiçbir önemi yoktu. Dördüncüsü; kadim şiirlerden siyasi hatalar arayan, gözü keskin parti görevlileri de kolay lokmalar değillerdi. Aldaspan eseri, yazarının güvenilir biri olmadığı algısını tetiklemiştir. Sovyet döneminde partinin eleştirilerine maruz kalmış, katı sansürden nasibini almış, sayfaları acımasızca eksilerek kaybolmaktan kurtulanları ise gizlice elden ele yayılmıştır. Yazar, bu çalışmasıyla Kazak şiirini en az üç asır öteye götürmüştür. Magavin, “Şalkiyiz, Dospambet, Kaztuvgan, Bukar gibi ozanlar olmasaydı, halkın tanıdığı Muhtar Magavin diye yazar da olmazdı. Ancak az buçuk eseri, sınırlı ufku, kısa boyu olan, sıradan yazarlardan biri olurdu.” demekle hem mütevazı, kalender kişiliğini yansıtmakta hem de eski Kazak şiirlerinin kendisi için ilham kaynağı olduğuna da vurgu yapmaktadır (Korgasbek, 2020).

      1960-1983 yılları arasında yayımlanmış, Kazak tarihinin beş yüzyıllık bir dönemi ile ilgili makale ve diğer çalışmalarını Ğasırlar Bederi “Asırlar Nakşı” (Almatı 1991) adıyla bir araya getirmiştir. Ayrıca üç ciltten oluşan Bes Ğasır Jırlaydı “Beş Asrın Sesi” (Almatı 1984, 1985), Ay, Zaman-ay, Zaman-ay “Hey Gidi Zaman!” adlı kitapları yayımlanmıştır. 1997-1999 yılları arasında Quŋfudzınıŋ Danalıq Däristeri “Konfüçyüs’ün Bilgelik Dersleri” adlı araştırmasını ele almıştır. Çalışmasına Çin tarihçisi Sıma Tsyan’dan Quŋfudzınıŋ Köne Äwleti “Konfüçyüs’ün Köklü Ailesi” adıyla yaptığı bir çevirisini de dâhil etmiştir (Amantay, 2020).

      Qazaq Xandığı Däwirindegi Ädebiyet “Kazak Hanlığı Devrindeki Edebiyat” (Almatı 1992) adlı ders kitabını, Qazaq Xandığı Däwirindegi Ädebiyet. XV-XVIII ğğ. Hrestomatiya “Kazak Hanlığı Devrindeki Edebiyat. XV.-XVIII. Asırlar. Seçmeler” (Almatı 1993) adlı kitabını yazmıştır.

      6. Süreli Yayınlardaki Yazıları

      Magavin’in edebî ve bilimsel çalışmaları dışında çeşitli dergi ve gazetelerde çok sayıda yazıları çıkmıştır. Bunlar şöyle sıralanabilir6:

      Joğalğan Poema Tariyxınan “Kaybolan Poemin Öyküsü”, Abay’ın oğlu Akılbay’ın Zulıs Qiyssası “Zulıs Epik Şiiri” hakkındaki yazısıdır. Jalın dergisi, S. 1 (1985), s. 1.

      Abaydıŋ Aqın İnisi “Abay’ın Şair Yeğeni”, Abay’ın ağabeyi Kudayberdi’nin oğlu Şakarim ile ilgili yazdığı yazısıdır. Juldız dergisi, S. 8 (1988), s. 184-185.

      Şäkärimniŋ Şeberligi “Şakarim’in Ustalığı”, büyük şair ve tarihçi ile ilgili yazmıştır. Juldız dergisi, S. 10 (1988), s. 178-185.

      Qazaq Ordasındağı Xan Saylaw Dästüri “Kazak Ordası’nda Han Seçme Ritüeli”, Qazaq Ädebiyeti dergisi, 13 Mayıs 1994, s. 10-11.

      Täwekel Xan Zamanında “Tavekel Han Döneminde”, XVI. yüzyıldaki Kazak Hanlığı’nın devlet politikası, iç ve dış durumu ile ilgili yazısıdır. Qazaq Ädebiyeti dergisi, 25 Temmuz 1995, s. 10-11.

      Yedil Boyın Jaylağan Bawırlar Bar “İtil Boylarında Meskûn Kardeşler Var”, Rusya’nın Astrahan eyaletinde yaşayan Kazak diasporası ile ilgili yazısıdır. Qazaqstan Äyelderi dergisi, S. 10 (1996), s. 20-21.

      Çeşenstan Azattıq Aldı “Çeçenistan Bağımsızlık Aldı”, Çeçenistan’daki durumu anlatan yazısıdır. Qazaq Ädebiyeti dergisi, 13 Şubat 1996, s. 3.

      ‘Alasapıran’ Romanı Qalay Jazıldı “Alasapıran Romanı Nasıl Yazıldı”, Qazaq Tarihxı dergisi, S. 6 (1997), s. 36-39.

      Jambıldıŋ Ulılığı “Jambıl’ın Ululuğu”, büyük şair Jambıl Jabayev ile ilgili yazdığı yazısıdır. Juldız dergisi, S. 12 (1997), s. 165-193.

      Qaraşa Ötken Joq “Kasım Geçmedi”, Egemen Qazaqstan gazetesi, 26 Aralık 1997, s. 3.

      Ustaz “Üstad”, yazarın hocası, Kazak edebiyatının klasik yazarı Muhtar Avezov ile ilgili hatıraları üzerine sohbetidir. Jalın dergisi, S. 1-2 (1997), s. 2-11.

      Şeŋberdiŋ Şeşüwi “Çemberin Çözümü”, yazar Orazbek Sarsenbay’ın edebî kişiliği üzerine yazdığı yazısıdır. Egemen Qazaqstan gazetesi, 20 Ağustos 1998, s. 3.

      Jer – Qazaqtiki “Toprak, Kazaklarındır”, Juldız dergisi, S. 8 (1999), s. 168-173.

      Kuŋfudzınıŋ Danalıq Däristeri “Konfüçyüs’ün Bilgelik Öğretileri”, eski Çin filozofu Konfüçyüs ve öğretileri hakkında yazdığı yazısıdır. Juldız dergisi, S. 5 (1999), s. 164-185.

      Abaydıŋ Suwreti “Abay’ın Resmi” adlı denemesidir. Juldız dergisi, S. 8-9 (2000), s. 3-33.

      Geteniŋ Soŋğı Maxabbatı “Goethe’nin Son Aşkı”, uzun hikâyesinden kesit. Qazaq Ädebiyeti СКАЧАТЬ