Чернобиль таваллоси. Светлана Алексиевич

Чтение книги онлайн.

      Гарчи белорусларнинг ўзида бирорта атом станцияси мавжуд бўлмаса-да, кичкинагина давлат ҳисобланган Беларусь учун (аҳолиси 10 млн. киши) миллий ҳалокат эди. У ҳанузгача асосан қишлоқ аҳолисидан иборат аграр ўлкадир. Иккинчи жаҳон уруши йилларида немис фашистлари белоруслар заминида 619 та қишлоқни аҳолиси билан бирга яксон қилган эди. Чернобиль фожиасидан сўнг мамлакат яна 485 та қишлоқ ва шаҳарчаларидан жудо бўлди: уларнинг 70 таси ер остига абадий кўмилди. Урушда ҳар тўртинчи белорус ҳалок бўлганди, бугун уларнинг ҳар бешинчиси фалокат ҳудудида яшамоқда. Бу 2.1 млн. инсон демакдир, улардан 700 мингтаси – болалар. Демографик сўнишнинг омиллари ичида радиация асосий ўринни эгаллайди. Гомель ва Могилёв вилоятларида (Чернобиль фалокатидан энг кўп зарар кўрган ҳудудлар) ўлим ҳолатлари туғилишдан кўра 20 фоизга кўп.

      Фалокат натижасида атмосферага 50х10⁶ Кu радионуклид отилиб чиққан, уларнинг 70 фоизи Беларусга тушди: мамлакатнинг 23 фоиз ҳудуди1 Ku/км² зичликдаги кўпроқ цезий-137 радионуклиди билан заҳарланган. Таққослаш учун: Украинанинг 4.8 фоиз ҳудуди, Россиянинг 0.5 фоиз ери зарарланган. Заҳарланиш зичлиги 1 ва ундан юқори Ku/км² бўлган қишлоқ хўжалик ерлари ҳудуди 1.8 млн. гектардан кўп, стронций-90 билан зичлиги 0.3 ва ундан юқори Ku/км² – 0.5 млн. гектар атрофидаги ер заҳарланган. 264 минг гектар ер қишлоқ хўжалиги айланмасидан чиқариб ташланди. Беларусь – ўрмонлар мамлакати. Бироқ Припять, Днепр, Сож дарёлари қайиридаги ўрмонларнинг 26 фоизи ва ўтлоқларнинг ярмидан кўпи радиоактив нурланиш ҳудудига тегишли…

      Радиациянинг кичик дозадаги доимий таъсири натижаси ўлароқ, мамлакатда йилдан-йилга саратон касаллиги, ақли заифлик, асабий-руҳий парокандалик ва ирсий мутацияларга дучор бўлган беморлар сони ошмоқда…”

      “Кузатув маълумотларига қараганда, 1986 йил 29 апрелда – Польша, Германия, Австрия ва Руминияда, 30 апрелда – Швейцария ва шимолий Италияда, 1–2 майда – Франция, Бельгия, Нидерландия, Буюк Британия, шимолий Грецияда, 3 майда – Исроил, Кувайт, Туркияда юқори радиация ҳолати кузатилган.

      Юқори баландликка отилган газсимон ва учувчи моддалар бутун дунёга тарқалган: 2 майда улар Японияда, 4 майда – Хитойда, 5 майда – Ҳиндистонда, 5 ва 6 майда эса АҚШ ҳамда Канадада қайд этилган.

      Чернобиль глобал муаммога айланиши учун бир ҳафтадан камроқ вақт етарли бўлди…”

      “Тўртинчи реактор 'қопланган' объект аввалгидай ўзининг қўрғошин ва темирбетон қобиғи остида 200 тоннага яқин ядровий материалларни сақламоқда. Айни пайтда ёнилғи қисман графит ҳамда бетон билан қоришган. Бугун уларга нима бўлаётганини ҳеч ким билмайди.

      Саркофаг – тоштобут шошилинч барпо этилди, унинг бичими ноёб, эҳтимол, уни ишлаб чиққан питерлик инженерлар бу билан фахрланса керак. Қоплама ўттиз йил хизмат қилиши керак эди. Бироқ уни “масофадан туриб” пайванд қилишди, тошқопқоқларни роботлар ва вертолётлар ёрдамида бириктиришди – шунинг учун ёриқлари бор. Бугун, айрим маълумотларга қараганда, ёриқ ва тирқишларнинг умумий майдони 200 метр квадратни ташкил қилади, улардан радиоактив аэрозоллар сизиб чиқмоқда. Агар шамол шимолдан эсса, жануб томонга таркибида уран, плутоний, цезий бўлган кул ёғилади. Бу ҳам етмагандай, қуёшли кунда чироқлар ўчирилганида, реактор айвонида юқоридан тушаётган нур устунлари кўринади. Бу нима? Ичкарига ёмғир ҳам сизиб кир моқда. Ёнилғига қоришган моддаларга нам тушса, занжирли реакциялар юз бериши мумкин…

      Саркофаг – нафас олаётган ўлик тана. У ўлим нафасини сочмоқда. Тоштобут уни яна қанча ушлаб тура олади? Буни ҳеч ким айта олмайди, чунки у яна қанча вақтгача мустаҳкам тура олишини аниқлаш учун кўпгина бўлинма ва тузилмаларга яқинлашиш ҳамон имконсиз. Лекин ҳамма шуни англайдики, бу “қоплама”нинг бузилиши 1986 йил фожиасидан кўра даҳшатлироқ ҳалокатларга олиб келган бўларди…”

      “Чернобилгача… ҳар 100 минг белорусга 82 нафар онкологик бемор тўғри келарди. Бугун статистика шунақа: ҳар 100 минг кишининг 6 мингтаси саратонга чалинган. Беморлар сони деярли 74 бараварга ошган.

      Охирги ўн йилликда ўлим ҳолатлари 23.5 фоизга кўпайди. Юз бераётган ҳар 14 ўлимдан биттасининг сабаби кексалик, қолгани – асосан меҳнатга лаёқатлиларга тўғри келади ва 46–50 ёш атрофидагилар ўлмоқда. Заҳарланиш юқори бўлган вилоятларда тиббий кўрик ўтказилганида аниқланишича, ҳар ўн кишининг еттитаси бемор. Қишлоқлар ёқалаб юрсанг, қабристонлар ҳудуди кенгайиб борётганидан ҳайратга тушасан…”

      “Ҳанузгача жуда кўп рақамлар номаълумлигича турибди… Улар шу қадар даҳшатлики, ҳамон сир сақлашмоқда. Совет Иттифоқи Чернобилга муддатли хизматга чақирилган 800 минг аскар ва яна ёши ўртача 33 да бўлганларни ликвидатор1 сифатида юборган. Ҳарбий хизматга эса эндигина мактабни битирган болалар чақирилганди…

      Фақат СКАЧАТЬ