Qoca qartalın ölümü. Фарман Керимзаде

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ xeyli artdı. Amma racanı duyuq salmamaq üçün bu sirri heç birinizə açmamışdım.

      O, gözünü almazdan ayıra bilmirdi.

      – Yox, bu almaz racaya yox, şaha layiqdir. Adı da qalsın "Şah almazı".3 Doğrudan da şahdı. İranın bir neçə illik xərcidi. Səfərimiz başa çatdı. Qayıdırıq. Bizi İranın ac-yalavac əhalisi gözləyir. İranı üç il vergilərdən azad edirəm. Darül-İrşada nəzir demişəm. Qapısını qızıldan düzəldəcəyəm. Vətənə qayıdan kimi qapını zərgərlər düzəldəcək.

      Nadir şah danışdıqca əyanların ürəklərindən qara qanlar axırdı. Göygöz fikirləşirdi:

      "Beş kəndim var. Onlardan vergi almasam üç il gör nə qədər ziyan çəkəcəyəm. Anbarlarım boş qalacaq. Əyan-əşrəf İran kəndlisinin gününə düşəcək, rəiyyət əyan-əşrəfdən varlı olacaq. Nadiri şah seçib başımıza bəla açdıq. Bu çox getməz.

      Hələ bu Pənah bəyi gör necə də bizim başımıza çıxartdı. Nadiri şah eləyən Əfşar tayfası ola-ola gör bir kimlərə bel bağlayır?! İndi o qiymətli almazı da ona verəcək. Yolda öz başına bir iş gəlsə, o qədər var-dövlət də əlimizdən çıxacaq".

      Göygöz öz işini bilirdi. Ona görə də gələcəkdə görəcəyi işlərin tədbirini tökməyə başladı.

      Geri qayıdanda vaxt tapıb Nadir şahla söhbətə girişdi.

      – Möhtərəm şahımız, mübarək qulaqlarınıza çatacaq bir neçə sözüm var.

      – Buyur!

      – Bizim Əfşar tayfamız indi başqa türk tayfalarından yuxarıda dayanır.

      – Hə, sözünü de.

      – Ona görə də Əfşar tayfasına gərək güzəştlər olsun.

      – Nə güzəşt?

      – Elə hər yerdə, hər tərəfdə. Axı biz hökmdarın tayfasıyıq. Başqa tayfaları bizdən yuxarı tutmaq Əfşarların xətrinə dəyər.

      Nadir şah onun hansı simə vurduğunu tutdu. Atının cilovunu çəkdi ki, Göygöz də onunla yanaşı gəlsin, onun dediklərini heç kim eşitməsin. Göygöz də cilovu çəkdi ki, ondan bir az geri qalsın.

      – Yanaşı sür atını.

      O, Nadir şahla bərabərləşdi.

      – Hə, indi qulaq as. Qalaçayda şahı Əfşar tayfasından seçmək kimin işidi?

      – Bilmirəm.

      – Yox, bilirsən. Bütün tayfaların. Onlar razı olmasa Nadirdən şah olmazdı.

      – Axı o tayfalarda Nadir şahdan layiqli adam da yoxdur.

      – Taxta oturan elə ağıllı adam olur. Başına tac qoyan adamın dediklərini həmişə "pəh-pəh"lə qarşılayırlar. İndi onların hamısı da sədaqətlə qulluq eləyir. Əfşar tayfasını onlardan üstün tutsam, onda üç gündən sonra gərək hakimiyyəti verəm. Bir tayfa İranda hakimiyyəti idarə eləyə bilməz.

      – Bəs Səfəvilər? Onlar ki ölkəni iki yüz yetmiş ildən çox idarə eləyiblər.

      – Düzdür. Amma Hüseyn bəy Lələ hansı tayfadandı? Şamlı? Qara Piri bəy Qacar, Bayram bəy Qaramanlı kimiydi, Məhəmməd bəy Ustaclı hardan gəlmişdi?

      Göygözə öz xeyri lazım idi. O, şah kimi düşünə bilməzdi. Ona görə də bu barədə bir daha Nadir şahla danışmamağı qərara aldı. Qoy bildiyi özünə qalsın. Bir də bu barədə danışsa, onda öz başını itirə bilər. Öz bildiyini öz bildiyi yolla həyata keçirər.

      Bu söhbətdən Nadir şah da çox şey götürdü. Bu, birinci söhbət deyildi. Əfşar tayfasından olanların çoxusu ona bu məzmunda müraciət edirdi. Demək, onların fikrinə qalsa şah tayfabazlıq eləməli, digər tayfaları onların ayağına verməli, bütün ölkənin açar-kilidini yalnız Əfşar tayfasına bağışlamalıdır. Qalanlarını özündən narazı salmalıdır. Onda ölkənin hər tərəfində narazılıqlar baş qaldırar, üsyanlar ola bilərdi. Bu Göygözə qalsa Hindistandan gətirdiyi və İran şahlarının heç birinin görmədiyi xəzinəni yalnız Əfşarlar arasında bölməliydi.

      Yox, belə olmayacaq. Əfşar tayfası böyük və güclüdür. Ancaq o tək deyil və göydən də düşməyib. Mən kiçik Saraclı tayfasından Pənah bəyi Göygözün ayağına necə verə bilərəm? Axı o, daha fərasətli, daha açıq fikirli, sədaqətlidir. Hər kəsi öz qabiliyyətinə görə qiymətləndirmək lazımdır.

      Nadir şah başa düşürdü ki, təkcə öz tayfasına arxalansa, hakimiyyəti uzun sürməyəcək, Əfşarların özləri onun qəbrini qazacaqlar. Axı bir tayfanın içində də neçə tirələr, qollar var. Bu çox qorxulu məsələdir ki, ondan yaxa qurtarmaq üçün indidən tədbirini görməlidir.

      O nəinki tayfaları birləşdirmək istəyirdi – bu işi Şah İsmayıl Xətai başlamışdı – eyni zamanda, Şah İsmayılın vaxtı ilə dövlətin məqsədləri üçün atdığı, indi səhv olan addımını da düzəltmək istəyirdi. Bu da sünnü-şiə münasibətlərini yumşaltmaq, din içərisində barışıq yaratmaq idi. Hindistanın var-dövlətini ələ keçirəndən sonra Nadir şah başa düşmüşdü ki, bundan sonra nəzərdə tutduğu işləri görmək onun üçün çətinlik törədəcək. Əhali nə qədər ki kasıb idi, fağırlaşmışdı. Çörək dərdi bütün dərdlərdən üstün idi, onda bu işləri daha asan görə bilərdi. Adamlar tox olandan sonra onlara söz az təsir eləyir.

      Nəhayət, o öz-özlüyündə qərar verdi ki, Əfşar tayfasını bütün ölkə boyu dağıtsın. Hər elatda bir-iki Əfşar kəndi saldırsın. Tayfanın bir yerdə qalmağı ölkə üçün də, Nadir şahın özü üçün də təhlükəli ola bilərdi. Bunun üçün də bəhanə tapmalıydı.

      Belə tədbirlər onun ağlına tez gəlirdi. İndi də belə bir fikir yarandı. Əfşar tayfasının tirə başçılarını çağırıb onlara deyəcək ki, ölkənin hər tərəfində sizin olmağınız vacibdi. Bu, Əfşarların hakimiyyətini möhkəmləndirər. Onlar hamısı bu işə razılaşar. Qoy beləliklə tayfalar bir-birinin içərisində yaşasın, qız verib qız alsın, qaynayıb-qarışsın.

* * *

      Qoşun Xorasana çatmışdı. Burada bir neçə gün dayanıb dincəlməliydi. İranın hər yerinə çaparlar Nadir şahın qələbə ilə qayıtdığı xəbərini apardı. Şahın pişvazına çıxmaq üçün hazırlıq görməliydilər.

      Buradaca gətirilən qiymətli daş-qaş xəzinədara təhvil veriləcəkdi.

      Nadir şah isə məiyyəti ilə birlikdə imam Rzanın qəbrini ziyarət eləyib namaz qıldı, çoxlu nəzir verdi. Ziyarətgahdan çıxanda onları yüzlərlə dilənçi əhatə elədi. Nadir şah ucadan dedi:

      – Allaha СКАЧАТЬ