Hermann Giliomee: Historikus. Hermann Giliomee

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ ’n gevaarlike sport” deel te neem nie.

      In Ralph Deakin se Southward Ho!, wat die koningshuis oor die toer uitgereik het, word hierdie beskrywing van die ontvangs op Stellenbosch gegee:

      ’n Pragtige uitvoering van Die Stem van Suid-Afrika, met woorde wat aangepas is vir die geleentheid, is gevolg deur die geestige toespraak van mnr. Johann Buhr, voorsitter van die studenteraad. Sy grappe het die prins en sy gevolg en die studente wat die pawiljoen gepak het, laat lê van die lag.

      Die prins het die toespraak aan sy vader gekabel en dit is woordeliks in die boek opgeneem. Dit lui:

      We have come here today because we like to see a man and we cheered because we know a man when we see one. Our presence here is intended as a tribute to your manliness, which the most persistent attempts of the whole world have not been able to spoil. This is, however, not the only reason for our enthusiasm over your visit. Next to a real man there is nothing we love better than a real sportsman, no matter for what side he happens to be playing, and it is a special pleasure to us to welcome here, today, one of the finest and most daring sportsmen of the British Isles.

      I am afraid your Highness will find that all our most popular heroes are people who have either been in gaol for political crimes or in hospital for fractured bones. I must admit that the fact that your Highness has never been in gaol is a serious disqualification, which I sincerely trust your Highness will manage to get remedied before leaving the country. On the other hand, your Highness has fortunately, on several occasions managed to get yourself into hospital and I can assure you that on that count alone your visit would give us great pleasure.

      As regards our lady students, I would very much have liked to interpret their feelings also, but I am afraid their sentiments on this occasion are far too delicate for masculine interpretation, and for further information on the subject, I shall have to refer your Highness to the way they are looking at you. I trust that the mere fact that they have put me here will abundantly show just how enthusiastic they can be over good-looking young fellows with pleasant smiles.8

      Markus Viljoen, gevierde redakteur van Die Huisgenoot, het oor die toespraak geskryf: “Ná al die formele, dooierige, bykans stroperige lojaliteitsbetuigings was die jong student se toespraak soos ’n frisse lentewind in ’n bedompige vertrek en dit was weke lank ’n onderwerp van gesprekke.” Oom Johann was nie baie beïndruk deur die prins nie. Hy beskryf hom so:

      Die prins, tussen ons gesê, is ’n taamlik hopelose “specimen of humanity”. Hy is uiters senuagtig, lyk taamlik “dissipated” en boesem jou nie die minste ontsag in nie. Hy begin ’n sin en as jy hom dan ’n bietjie vas in sy oë kyk, “titter” hy en begin ’n splinternuwe sin.

      Ek het dan ook gou maar die etiket oorboord gegooi en daarvandaan was hy klaarblyklik makliker en ons het nogal lekker gesels, oor die universiteit en oor sport. Hy het een goeie karaktertrek en dit is hy probeer aangenaam te wees … Hy doen klaarblyklik sy bes in baie moei­like omstandighede en die gevoel waarmee hy my die sterkste inspireer, was een van baie diep simpatie. Hy is deur en deur ’n “nice” seun, met geen sweem van trots nie; mis egter al die eienskappe van iemand in sy posisie.

      Hierdie oordeel was nie ver van die kol nie. Twaalf jaar later het die prins die troon as Edward die Agtste bestyg. Enkele maande later het hy geabdikeer nadat hy die doodsonde begaan het om te weier om af te sien van sy plan om met ’n geskeide vrou te trou. Hy het toe die titel van die Hertog van Windsor geneem. Winston Churchill het hom afgemaak as “a little man, dressed up to the nines”.

      Oom Johann het in 1925 ’n BA-graad verwerf en toe twee jaar lank in Pietermaritzburg as redakteur van The Times of Natal gaan werk. Hy het in 1928 teruggekeer Stellenbosch toe en sy studies in die regte voltooi.

      Die senaat het besluit om ’n student te vra om op gradedag die gehoor toe te spreek. Oom Johann is aangewys. Ná die toesprake van die rektor, vise-­kanselier en nog een of twee ander amspdraers het hy uiteindelik aan die beurt gekom. “Dames en here”, het hy gesê, “u het geluister na woorde van wysheid. Nou kan u luister na woorde van gesonde verstand.” Hy het vervolg:

      Ek is nou tien jaar op Stellenbosch. In hierdie tien jaar het daar al baie veranderings plaasgevind. Hier is nuwe universiteitsgeboue opgerig … En nou weet ek nie of dit waar is nie, maar daar is sommige studente wat beweer dat daar in hierdie tien jaar selfs in sommige professore se aantekeninge ook verandering gekom het.

      Die studente het hom toegejuig maar die vise-kanselier, prof. Adriaan Moorrees, was nie geamuseerd nie.

      “Skrander skrywer”

      Markus Viljoen het Buhr beskou as een van die veelsydigste en begaafste joernaliste met wie hy ooit in aanraking gekom het. “Hy was ’n gebore humoris wat snaaks kon wees sonder om dit selfs te bedoel.” Omdat die koerantredaksie so klein was, kon hy selde sy aanleg as humoris vrye spel gee. Die pers het Buhr selfs die pos van sportredakteur aangebied.

      Van sy bekendste berigte is sy verslag van Malcolm Campbell se aanslag in 1929 op Verneukpan op die wêreld-snelheidsrekord op land. Hy het ook as verslaggewer saam met die eerste Afrikaanse toneelgeselskappe op toer gegaan en in sy reeks artikels “Agter die sterre” oor akteurs soos Paul de Groot en Wena Naudé geskryf. André Huguenet bestempel Buhr as ’n “skrander en geniale skrywer”, wat baie gedoen het om die publiek se belangstelling in teater te prikkel.

      In 1930 het hy op dertigjarige ouderdom weens gesondheidsredes bedank nadat hy tering opgedoen het. Hy het in sy hele lewe minder as ses jaar ’n heeltydse pos beklee.

      Hy het nietemin gedurende die 1930’s verskeie kortverhale en artikels van besondere gehalte vir Die Burger en Die Huisgenoot gelewer.

      ’n Jaar of twee voor sy dood in 1940 op die ouderdom van 40 het ’n paar van sy studentevriende hom besoek by sy eenvoudige huisie op die veepos, waar hy weens sy siekte in die winter gebly het, om afskeid te neem. ID du Plessis, latere Hertzog-pryswenner vir digkuns, het hierdie treffende huldeblyk gelewer:

      Ná die uiterlike geoordeel was Johann Buhr nie imponerend nie. Maar dit was net swak gesondheid wat verhinder het dat hy veel bereik het, as joernalis en ook as letterkundige met ’n ligte satiriese aanslag; want agter daardie uiterlike het ’n merkwaardige gees geskuil: ’n sprankelende intelligensie, fyn humorsin, kwiksilwer-talent wat die Afrikaanse joernalistiek ’n nuwe dimensie kon gegee het.

      As hy van die begin af sy talent aan rubriekwerk kon bestee, dan was ons vandag stellig ’n bydrae van blywende waarde ryker op sy besondere gebied.

      In die laaste jare van sy siekte moes hy wintermaande op ’n eensame veepos deurbring. Deur bemiddeling van sy vriend Recht Malan het hy van Kaapse kant leesstof gekry: ’n gebaar waarvoor hy aandoenlik dankbaar was; want vir dié beminlike mens was dit altyd ’n verrassing dat ander mense so goed vir hom kon wees.

      My laaste indruk van hom was by Nieuwoudtville toe ’n paar van ons hom in die laaste jaar van die sonsverduistering besoek het. Daardie dag het hy vir my gesê: “Wat ’n heerlike voorreg moet dit wees om jou in verse te kan uitlewe.”

      Wat sou in hom omgegaan het toe hy ons agterna staan en kyk: ons wat op pad was na ’n lewe met al die moontlikhede wat hom met sy blink talent nie beskore was nie?

      Ná sy dood in 1940 het Die Burger geskryf: “So opreg en trou soos hy altyd teenoor sy vriende was, was hy teenoor die Afrikaner-saak, wat hy na sy beste vermoë bevorder het.” Die Cape Times het geskryf: “Sy vriende het verwag dat hy ’n bydrae sou maak tot die viriele Afrikaanse letterkunde, maar ongelukkig is ’n baie goeie brein in ’n swak liggaam geplaas.” In sy werk СКАЧАТЬ