Hermann Giliomee: Historikus. Hermann Giliomee

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ ouma was vasbeslote dat die Britse troepe haar met haar twee kinders, albei jonger as tien, nie moes vang en na ’n konsentrasiekamp stuur nie. Hulle het oor die veld geswerf en weggekruip wanneer ’n Britse patrollie naby was. Die feit dat sy sestig pond in haar gordel weggesteek het, het haar baie in die oorlewingstryd gehelp.4

      Daar is bereken dat 2 000 Boervroue en kinders in die Vrystaat en 10 000 in die Transvaal teen die einde van die oorlog rondgeswerf het om die konsentrasiekampe te vermy.

      My oupa is ná die vredesluiting nog drie maande op St. Helena aangehou. Op 19 Augustus 1902, toe hy op die punt was om te vertrek, het hy aan my ouma ’n brief in ’n mengsel van Hollands en Afrikaans geskryf. Dit is ’n eenvoudige dog roerende brief. Die stuk hieronder word woordeliks aangehaal:

      Dit is een bitter kelk om te drink en zoo ver van elkander te zyn en nout van mekaar te hoor. Ik het al geskryf maar kry geen aan word [antwoord] … Nuwes [nuus] is veel om te vertel maar wynig om te skryf. Achat [skat] my vrouw wat my te harte gaan, is ons lant en ook ons vee maar ons het arm begen [begin], zoo zal ik niet bekommer want die Heer heft gegeven [en] de Heer heef genomen. Zo lang als wy maar gespaar bly zulle wy gode de lof toebring … Lieve vrou as daar een kans is om voor ons in paar paarde of muyle te koop, zal ik bly wees. Ik het borsspel gemaak in ik het ook in paar pond ver deze [verdien] wand ik kry van een en zes pennies tot 3/-. Met ons vrankforters gaan dit goed …

      Ten slotte het hy sy vrou gevra om vir hul twee seuns, Jan en Jurie, te sê hulle moet hul “pappe kom haal by die staazee”.

      My oupa en ouma het ná die oorlog weer finansieel op die been gekom. Twaalf jaar ná die Vrede van Vereeniging het my oupa saam met talle ander boere in die Noord-Vrystaat aan die Rebellie van 1914-’15 deelgeneem. Hy is ná ’n skermutseling by Mushroom Valley gevang. Groot skadevergoedingseise het die rebelle in die gesig gestaar nadat die regering die opstand onderdruk het. Net in die Noord-Vrystaat was daar eise van meer as £200 000 (vandag sowat R240 miljoen as inflasie in ag geneem word). Om al die rebelle te help, is die Helpmekaar-beweging met takke oor die hele land gestig om geld in te samel. Dit was hoogs suksesvol en einde 1917 is al die skadevergoedingseise uit die fonds betaal.

      Die Nasionale Party, wat in 1914 deur genl. JBM Hertzog gestig is, het groot baat gevind by hierdie vroeë vorm van nasionalistiese mobilisasie. Sonder die Helpmekaar sou my oupa en die ander rebelle waarskynlik finansieel geknak word. Hy en my ouma was lewenslank sterk Hertzog-ondersteuners. Hul boerdery op hul plase Wolwepoort en Prospect in die Villiers-distrik het gefloreer. Hulle kon hul oudste en derde oudste seun (my vader) na Stellenbosch stuur om verder te gaan leer.

      Bokveldse “Blommebuhr”

      Ek is genoem na my ander oupa, Hermann Henry Buhr (1876-1966), die seun van Johann Jacob Buhr en Catharina Gesa Riege. Sy ouerhuis was op ’n hoewe in die distrik Ochsenwerder net buite Hamburg. Verskeie geslagte Buhrs het daar groente vir die Hamburgse mark geproduseer en met die Elberivier stad toe vervoer.

      Johann Buhr was ’n welvarende bankier en lid van die senaat, wat die stadstaat van Hamburg geregeer het. Volgens familietradisie was hy ’n “harde, onredelike en liefdelose mens met ’n abnormale obsessie dat mens vir geen oomblik mag sit en niks doen nie”.

      Hoewel die jonger Hermann teen sy pa gerebelleer het, sou hy in sy volwasse jare self min geduld hê met kinders of kleinkinders wat sit en niksdoen. Hy het ’n skoonseun wat soggens lank godsdiens gehou het, gevra om dit sommer onder ’n vyeboom te doen en terselfdertyd die muisvoëls weg te jaag.

      My oupa het ná ’n paar jaar op skool weggeloop. Sy pa sou eers later uitvind dat hy in ’n skoenwinkel in Berlyn gewerk het. Hy het weer verdwyn met die doel om ’n nuwe lewe in Duits-Suidwes-Afrika te begin. Volgens navorsing van my kleinniggie, Riëtte Ruthven, verskyn sy naam nie op die passasierslyste van enige van die paar bote wat in daardie tyd na Afrika gevaar het nie. Die moontlikheid dat hy ’n verstekeling was, kan nie uitgesluit word nie.

      Hy het in 1895, op negentienjarige leeftyd, in Tafelbaai aangekom. Die skeepskaptein was nie bereid om hom aan land te laat gaan nie, moontlik omdat hy nie die nodige reisdokumente of finansiële middele gehad het nie. Gelukkig het die handelaar Wm. Spilhaus opgedaag en hom ’n voorskot gegee. Hermann Buhr se familie het eers gehoor dat hy in Suid-Afrika is toe sy suster, Martha, ’n brief van hom uit Kaapstad ontvang.5

      Hy het ’n paar maande vir Spilhaus gewerk om sy skuld af te betaal. Sy plan was steeds om sy geluk in Duits-Suidwes-Afrika te gaan soek, maar hy kon nie die rit daarheen bekostig nie. Hy het suksesvol aansoek gedoen vir die pos van winkelbestuurder op die plaas Grasberg, 15 km van die dorp Nieuwoudtville in die Bokveld. So het my Duitse oupa op die plaas beland waar hy sy hele lewe sou deurbring.

      Grasberg het aan Elias Albertus Nel behoort, ’n welvarende boer wat 40 000 morg besit het. Hy en sy vrou het twee dogters gehad. Hulle was aanvanklik sterk gekant teen die verhouding van hul oudste dogter, Hester Christina, met die jong Duitser. Maar my oupa was vasberade en ondernemend.

      Toe my ouma in 1898 van Grasberg vertrek vir ’n besoek van drie weke aan ’n onbekende plek, het hy ’n gedig laat druk, wat bewaar gebly het. Dat hy dit laat druk het, toon dat sy geldsake beslis verbeter het. Die eerste en laaste strofes gee die indruk van ’n geestige en geletterde minnaar.

      Geleentheidsgediggie 1898

      Hermann Henry Buhr – Hester Christina Nel

      Gij gaat weer weg van ’t oudershuis

      Waar Gij ons allen tot blijdschap geweest

      Hoe ligt is het huis, hoe duister en stil

      Zoo treurig verlaten, te groot is ’t verschil

      Men hoort geen muziek meer, geen vrolijke lied

      Als ik een avond bij de harp gaan zit.

      Voor drie lange weeken zien ik U niet

      Ik kan mos nie daar kom tot mij verdriet …

      Toch wat zal ik kla, ik moet maar hou

      En op een betere toekoms vertrouw.

      En nu goede reis, vergeet mij niet

      Leert vleitig en geeft niet uw leeraar verdriet.

      En heb Gij lust, kunt Gij mij schrijf

      En heb Gij niet, dan kan het blijf

      HB

      Verskeie konstruksies en die woordjie “mos” in die gediggie gee blyke van Afrikaans wat begin kop uitsteek.

      Dit was nie digkuns met veel meriete nie, maar miskien het dit die knoop deurgehak. Hermann Buhr se lewensomstandighede het dramaties verbeter nadat Hester en haar ouers die jawoord vir die huwelik gegee het. Hulle het in 1899 getrou. Hermann se broer, Henry Buhr, het vir die geleentheid opgedaag en sy vader se erfporsie vir Hermann saamgebring.

      Boere op die Bokveldberg-plato, met sy wisselvallige reënval, swak grond en groot afstand van die mark, het gesukkel om vooruit te kom. My oupa se erfporsie het hom in staat gestel om die plaas Grasberg te koop. ’n Aantal jare later het hy nog ’n plaas en ’n winkel op Brandkop, op die pad tussen Nieuwoudtville en Loeriesfontein, aangeskaf.

      Sy plaaswinkels het heelwat klandisie van die omliggende plase getrek en het aan hom en sy gesin ’n goeie inkomste vir die res van sy lewe verskaf. Sy broer, Henry, het hom in 1903 in Suid-Afrika gevestig СКАЧАТЬ