Институционалды экономика. Ғалия Даулиева

Чтение книги онлайн.

      Қажетті ақпаратты жинақтау ұзақ уақытты керек етсе, индивид толық емес ақпарат жағдайында қолда бар ресурстардың тиімділігінен ұтылатындығын біле тұра, шешім қабылдауға мәжбүр болады. Оның үстіне, шаруашылық жүргізуші тұлғалардың жинақталған ақпаратты ең тиімді іс-әрекет нұсқасын таңдау мақсатында өңдеу және қайта өңдеу қабілеттері шектелген. Осы себепті, нақты экономикалық тұлғалар шектелген рационалды тұлғалар (Герберт Саймон) болып табылады.

      Шектелген рационалдылық – экономикалық агенттердің ақпаратты өңдеу мүмкіндіктерінің шектеулілігі.

      Осыдан, индивидтер мінез-құлқында білгілі бір үлгілерге жүгіну қажеттігі туындайды.

      Норма немесе ереже – белгілі бір жағдайларда индивидтердің мінез-құлқын анықтаушы үлгілер.

      Норма адамдар арасындағы қарым-қатынастың негізгі реттеушісі болып табылады. Норма индивидтің әртүрлі жағдайларда өзін қалай ұстау қажеттігін анықтайды. Норманы орындау ерікті сипатта және санкция (әлеуметтік, экономикалық, заңды) арқылы жүзеге асуы мүмкін.

      Жалпы түрде мінез-құлық ережелері жүйесі неміс экономисі Виктор Ванбергтің «Ережелер және экономикалық теориядағы таңдау» еңбегінде ұсынылады. Мінез-құлық ережелері генетикалық түрде және мәдениет арқылы жүре қалыптасатын ережелерге бөлінеді. Соңғылары өз кезегінде жеке және әлеуметтік ережелерге, ал әлеуметтік ережелер бейформальды (салт-дәстүрлерде бекітілген) және формальды (құқықтық нормаларда бекітілген) ережелерге бөлінеді. Формальды әлеуметтік ережелер «жеке» және «қоғамдық» құқықты қамтиды. «Жеке» құқық жекелеген индивидтердің, мемлекеттік емес ұйымдардың мінез-құлқын реттейді; «қоғамдық» құқық мемлекет пен үкіметтің іс-әрекетін шектеуші ережелерді қамтиды. Қоғамда мінез-құлық үлгілері ретінде нормалардың болуы, олардан ауытқудың жазалануы индивидтердің таңдау мүмкіндіктерін шектейді.

      Ресейлік зерттеуші А. Олейник нормалардың құрылымы және олардың индивидтер мінез-құлқына әсерін толғырақ талдайды. Осы көзқарасқа сәйкес, нормалардың құрылымы келесідей элементтерден тұрады:

      – атрибуттар, олар норма таралатын адамдар тобын анықтайды;

      – міндеттілік факторы (міндетті немесе міндетті емес);

      – мақсат,

      – норма орындалатын жағдай;

      – санкция.

      Норма құрылымындағы элементтер нормалар түрлерін ажыратуға мүмкіндік береді: ортақ стратегия, тар мағынадағы норма және ереже. Аталған нома түрлерінің құрылымы да ерекше.

      Ортақ стратегияның мысалы кез келген фокальды нүкте бола алады. Тар мағынадағы норма іс жүзінде келісімдер түсінігімен сәйкес, өйткені оларды орындау ерікті сипатта. Ережелерде еріктілік сипаты жойылып, санкциялар немесе норманы орындауға мәжбүрлеу орын СКАЧАТЬ