Repressiya. Ebubekir Güngör

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ rel="nofollow" href="#n149" type="note">149 Dolayısıyla medreselerde canlı tutulan İslam dini, Rus politikalarının önünde büyük bir engel teşkil etmiştir.

      Türkistan’da İslam dininin direncini kırmak, halkı Ruslaştırmak ve Hıristiyanlaştırmak amacıyla oluşturulan plan çerçevesinde, Kazak bozkırlarından başlanarak Rus yerli okulları açılmaya başlamıştır.150 Rus Eğitim Bakanlığının aldığı karar doğrultusunda, bütün Türkistan’da olduğu gibi Kırgızların yoğun olarak yaşadıkları bölgelerde de Rus – Yerli okulları açılmıştır. Kırgız coğrafyasında resmi olmayan ilk Rus yerli okulu, 1 Ekim 1874 tarihinde Karakol’da (Prijevalski) açılmıştır. Resmi ilk Rus yerli okulu ise 1884 yılında Tokmak’ta yer alan Kara-konuz Mahallesinde bilhassa Dungan151 çocukları için açılmıştır. Daha sonra 1886’da Oş’ta açılmış olan Rus yerli okuluna önce az sayıda öğrenci kaydolmuş, sonraları çoğu Özbek olmak üzere öğrenci sayısı çoğalmıştır. 1897’de Tokmak’ta resmi olarak açılan Rus yerli okuluna Kırgız, Özbek, Tatar, Rus öğrenciler devam etmiş, 1903’te Tokmok’taki okulda Kırgız, Özbek, Tatar çocukları eğitim almıştır.152 1898’de Sokuluk ve Nikolaevski’de, 1899’da Tınay ve Cumgan kazalarında, 1900 yılı Ketmen- Töbö’de, 1904 yılı Aleksandrovska’da (Kirov) ve Dimitrevka’da (Talas), 1905 yılı At-başında, 1906 yılı Prijevalski’de (Karakol), 1909 yılı Sazanovka’da, 1911 yılı Pamir’de Rus yerli okulları açılarak, yaygınlaşmıştır.153 Yine Kırgızistan’ın güneyinde Nanay’a bu dönemlerde Rus yerli okulu kurulmaya başlanmıştır. Nanay’daki okula Kızıl-car, Kırk-uul, Saruu, Bayatsan kazalarının yerli çocukları gitmiştir.154 1900’lü yılların başında kızlar için de Rus yerli okullarının açılmaya başlandığı görülmektedir. Kız okulları Tokmak, Bişkek ve Karakol’da açılmıştır. Rus Yerli Okullarının açılmasını ilk olarak Bişkek, ikinci olarak da Karakol halkı istemiştir. Ekim Devrim’ine kadar Kırgızistan coğrafyasında açılan Rus yerli okullarının sayısı 16’ya çıkmış ve toplam 615 erkek, 56 kız öğrenci sayısına erişmiştir.155

      Rus yerli okulları açılırken genel amaç, yerli halkın çocuklarına günlük hayatta kullanabilecekleri Rusçayı öğretmek olarak belirlenmiştir. Rus yerli okullarında dersler aynı saatlerde iki ayrı sınıfta gerçekleştirilirmiştir. Her öğrenci iki saat Rusça dersi, iki saat yerel dilde ders almıştır. Derslere iki ayrı öğretmen girmiştir. Rusçaya yüksek okuldan tayin edilmiş müfettiş, yerli derslere ise halk içinden seçilen bir öğretmen görevlendirilmiştir. Türkistan bölgesindeki Rus yerli okullarının normalde eğitim süresi 4 sene olarak belirlenmiştir. Ancak bazı yörelerde eğitim süresi sıradan Rus okulları ile karıştırılarak, 3 yıllık olanlarda mevcuttur. Bölgedeki halkın bozkırlı ve yarı bozkırlı hayat tarzına göre, Rus yerli okullarının standart eğitim takvimleri olmamıştır. Rus – Yerli okullarında eğitim süresi, şehirlerde 1 Ağustostan başlayıp, 1 Temmuz’a, köylerde ise 1 Eylül’den 1 Mayıs’a kadar olmuştur.156 Eğitimin ilk senesinde öğrenciler Rus dilinde etraftaki eşyaların isimlerini, Rus harf sistemini, okumayı, işlenenleri yazabilmeyi öğrenmişlerdir. İkinci sınıfta kelimeleri ezberlemeyi, okumayı yazılı-sözlü anlatımı görmüşlerdir. Üçüncü sınıfta önceki kitapları okumaya devam etmişlerdir. Özellikle tabiat, köy, orman, dağ vb. konularını işlemişlerdir. Doğru yazmayı öğrenmek için okuma anlama, soru-cevap, üçüncü sınıfın ikinci sömestrinde ise açık dikteler şeklindedir. Dördüncü sınıfta öğrenciler, okumaya devam etmişler ve genel konularda sözlü anlatımlar yapmışlardır.157 Diğer dersler ise; 1, 2, 3 ve 4 sınıflar için Din Kültürü dersi 4, Rus Dili 12, Ana dili 6, Matematik 6, Müzik 2’şer saat; iki sınıflı okullarda yukardaki dersler aynı olup, ek olarak Rus tarihi ve coğrafyası 2, Fen bilimleri ve Çizim dersi 3, Geometri ise 2 saat olarak verilmiştir.158

      Ancak açılan bu okullara yerli halkın rağbet etmemesi üzerine, Türkistan halk eğitim müdürü P. Ostroumov’un girişimi ile yerel dille eğitim kararı alınması üzerine, mollalar da bu okullarda ders vermeye başlamışlardır.159 Yerli halk başlarda temkinli yaklaşsa da toplumun önde gelenleri ve yerel memurları modern tarzda eğitim verilen bu okullara çocuklarını göndermeye başlamışlardır. 1900 yılına gelindiğinde Türkistan genel valiliği sınırları içinde bulunan 3 bölgede (Sır-Derya 20 okul, Semerkand 9 okul, Fergana 8 okul) yerli öğrencilerin sayısı 1000’e ulaşsa da160 yerli dini okullara göre bu öğrenci sayısı çok az bir yekun tutumuştur. Dolayısıyla Çarlık yönetimi, bu politikasında beklediği başarıyı bulamamıştır.161 Bu duruma bakılmaksızın, Rus – Yerli mekteplerinin bölgedeki eğitimin modernleştirilmesinde önemli derecede katkısı olmuştur. Çünkü bu tür okullarda eğitim alıp daha sonra Sovyet döneminin önde gelen Kırgız simaları bulunmaktadır. Kırgız dilbilimci ve pedagog İ. Arabayev ve K. Karasaev, siyasi figürlerden ilk Kırgız Sovyet Profesörü K. Tınıstanov, siyasetçi T. Sadıkov, Cengiz Aytmatov’un babası T. Aytmatov, Akademisyen T. Coldoşev, Siyasetçi Abdrahmanov, yazar – gazeteci C. Karaçev ve O. Aliyev gibi şahsiyetlerin çoğu, yerli mekteplerden sonra, Rus – Yerli okullarında kısa sürede olsa eğitim almışlardır. Görüldüğü üzere Kırgız yerli aydınların büyük bir kısmı bu kurumlarda eğitim almış olanların arasından çıkmıştır. Kırgız aydınlar arasında sadece İşanaali Arabayev ve Osmanaalı Sıdıkov dönemin bütün eğitim kurumlarında eğitim almışlardır (Geleneksel, Rus – Yerli ve Cedit Medreseleri, Türkiye). Ayrıca Rus – Yerli okulları ile Avrupai eğitim tarzını tanımaya başladıkları için, yerel dini mekteplerdeki yenileşme çabaları hız ve güç kazanmıştır.

      1.3.3. Usul-i Cedit Mektepleri

      Kırgızlar arasında eski tip dini eğitim kurumlarında pedagojik anlayışın yenileştirilmesinin fikri temellerinin atılması, Sovyet ideolojisinin iddiasının tersine, ihtilal öncesi döneme denk gelmektedir. Bu dönemde yeni sistemde mektep ve medreselerin yanı sıra, karma (kız-erkek) okulları, Rus-Yerli mektepleri kurulmuştur. Okulların reforma tabi tutulmaya başlaması ve Rus-Yerli okullarının açılması eğitim sisteminin işleyişinde önemli değişimlerin yaşanmasını etkilemiştir. Ancak Kırgızların 1855 yıllarından başlayarak, Rus hakimiyetinde bulunmasına rağmen, dağlık bölgelerde ve bozkırlı Kırgızlar arasında Rusların kültürel ve ekonomik şartları bu bölgelere girmemiştir. Bu tür bölgelerde yaşayanlar, Sovyet dönemine kadar kültürel özelliklerini uzun süre korumaya devam etmişlerdir. Ayrıca Kırgızların çoğunluğunun bozkırlı olarak yaşıyor olmaları, yönetimin getirdiği değişimlerin diğer bölgelere göre daha uzun bir süreye yayılmasında önemli bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Rus idari teşkilatının etkili olamadığı bölgelerde, Tatar tüccar ve din adamlarının, uruğ beylerinden aldıkları destek ile nüfuz bölgeleri oluşturdukları görülmektedir. 1905 – 1916 yılları, Türkistan’da Cedit hareketinin en canlı yılları olmuştur. Belirtilen dönemdeki cedit hareketlenmesi siyasi bilinçlenme ve örgütlenmeyi de sağlayarak, zirveye ulaşmıştır. Bu durum Ruslara karşı 1916 Türkistan bağımsızlık hareketini ortaya çıkaran önemli etkenlerden birini teşkil etmiştir. Tatarlarda olduğu gibi Türkistan’da da zenginler, eğitimin geliştirilmesi ve halkın СКАЧАТЬ