Devlet. Платон

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ artakalan adaletten çok uzaktır. Devlet’in adalet ve ölçülülüğü zorlukla birbirinden ayırt edilebilir. Ölçülülük, bir kısmın erdemi gibi görünür, üç kısımdan biri. Oysaki adalet bütün ruhun evrensel bir özelliğidir. Yine de öte yandan, ölçülülük aynı zamanda bir tür uyum olarak tanımlanır ve bu bakımdan adalet ile karşılaştırılabilir. Adalet, ölçülülük ile tür olarak değil ama derece olarak farklı görünür. Oysaki ölçülülük uyumsuz unsurların uyumu, adalet ise bütün yapıların ve sınıfların kendi işlerini yaptıkları kusursuz düzendir, doğru yerde doğru insan, bütün vatandaşların bölünmesi ve iş birliği. Adalet, yine diğer erdemlerden daha soyut bir fikirdir ve bu yüzden, Platon’un bakış açısına göre, onların atıfta bulunulan ve fikrin içinde onlardan önce gelen temellerinden de daha soyuttur. Ölçülülüğü ortadan kaldırma teklifi, sadece tekdüzelikten kaçınmaya yönelik bir biçim hilesidir.

      Platon’un önceki Diyaloglar’ında tartışılmış önemli bir soru vardır (Protagoras; Arist. Nikomakhos’a Etik): Beceriler bir tane midir birden fazla mıdır? Bu, (şimdi ilk kez ahlak felsefesinde bir araya gelen) dört ana erdem olduğu anlamına gelen bir cevap bulur. Aynı zamanda erdemlerden biri diğerlerinden üstündür. Bu cevap, Aristo’nun, diğerlerine değil erdemlerin bütününün parçalara bağlı olduğu evrensel adalet fikri gibi değildir. Evrensel adalet fikri ya da ilk eğitim ve insanın ahlaki yapısında düzen sağlamak için, ikinci eğitimde hâlâ daha evrensel olan iyi kavramına ve spekülatif bilgi alanına erişildiği görülmektedir. İkisi de “yasa”, “düzen” ve “uyum” kelimeleriyle tanımlanabilir ama iyi kanısı “bütün zamanları ve bütün varlıkları” kucaklarken adalet fikri insandan öteye gitmez.

      … Sokrates şimdi bireyi ve devleti tanımlar. Fakat önce bireyin ruhunun üç parçası olduğunu kanıtlamalıdır. Argümanı şöyledir: Nicelik nitelikte fark yaratmaz. “Adil” kelimesi, bireye de devlete de uygulandığında, aynı anlama gelir. Ve “adalet” kelimesi, devletteki ve bireydeki aynı üç prensibin kendi işini yaptığını gösterir. Peki gerçekten üç taneler mi yoksa tek mi? Soru zordur, şu an kullandığımız yöntemlerle çözülmesi de zordur ama doğru ve uzun yol çok zamanımızı alırdı. “Kısa olan bana yeter.” Öyleyse devletlerin özelliklerinin onları oluşturan insanların da özellikleri olduğunu kabul ediyorsun? İskitler ve Traklar hırslıdır, bizim ırkımız entelektüeldir ve Mısırlılar ile Fenikeliler açgözlüdür çünkü her birindeki bireylerin filanca karakterleri vardır. Zor olan şey; birkaç prensibin bir mi üç mü olduğuna karar vermek; yani, yapımızın bir kısmıyla mantık yürütüp bir kısmıyla arzu duyup diğer kısmıyla da öfkelenip öfkelenmediğimizi ya da bütün davranışlarda ruhun bütününün etkili olup olmadığını. Bu soruşturma, kelimelerin çok kesin tanımlarını gerektirir. Aynı bağıntıda aynı şey iki zıt yönden etkilenemez. Yani bir insanın hem sabit durup hem kollarını kıpırdatmasının ya da eksende yuvarlanan bir noktanın üstünde olmasının mümkünatı yoktur. Bütün mümkün istisnalardan bahsetmenin gereği yoktur. Zıt kutupların aynı bağıntıda var olamayacağını geçici olarak kabul edelim. Zıtlar sınıfına; alçalan ve yükselen, arzu ve kaçınma girer. Arzunun bir türü olan susuzluk ve açlıktır. Burada yeni bir anlam çıkar; susuzluk, suya duyulan susuzluktur, açlık da yiyeceğe duyulan açlıktır. Sıcak bir içeceğe veya belirli bir yemeğe duyulmaz yani. Tabii bunun tek istisnası, arzuladığımız her şeyin iyi olduğu gerçeğidir. Bağlantılı terimlerin ayırt edici özellikleri olmadığında bağlantılı olduklarının da olmaz. Olduğunda da bağlantılı olduklarının da olur. Örneğin, “büyük” kelimesi basitçe “az” ile bağlantılıdır ve bilgi, bir bilgi alanından bahseder. Öte yandan, belirli bir bilgi, belirli bir konuya aittir. Her bilimin, bir amaçla tanımlanan bir ayırt edici özelliği vardır. Tıp, mesela, sağlıkla şaşkına dönmemesine rağmen sağlık bilimidir. Buraya kadarki fikirlerimizi netleştirdiğimize göre, kesin bir amacı olan asıl susuzluk örneğimize geri dönelim: İçmek. Susamış ruh iki farklı dürtü hissedebilir: Hayvani olanı “İç.” derken mantıklı olanı “İçme.” der. Bu iki dürtü karşıttır ve böylece onların, ruhtaki farklı prensiplerden kaynaklandığını düşünebiliriz. Fakat tutku üçüncü bir prensip midir ya da arzu ile bağlantılı mıdır? Leontius’un bu soruya ışık tutan belirli bir hikâyesi vardır. Kuzey duvarının dışından, Pire’den geliyordur ve cellat tarafından öldürülmüş cesetlerin olduğu bir yerden geçer. Onları görmeye büyük bir arzu duyarken aynı zamanda bir tiksinti de hisseder. İlk önce arkasını dönüp gözlerini kapatır ama onları hızla açar ve “Doyun güzel manzaraya, sizi sefiller.” der. Şimdi burada, arzuya karşı mantığa yardıma gelen ama asla mantığa karşı arzuya yardım etmeyen üçüncü bir prensip yok mudur? Bu, şunu varsayarak kendimizi ikna ettiğimiz ayrı bir tutku ya da ruhtur. Bir insan adil şekilde acı çekerse ve cömert özelliği varsa katlandığı güçlüklere dargın olmaz. Ama adaletsizce acı çekerse dargınlığı en büyük yardımcısıdır. Açlık ve susuzluk onu uysallaştıramaz. İçindeki ruh ya uysallaşmalı ya da ölmelidir, çobanın köpeğine havlamamasını emrettiği mantığa ait sesini içinde duyana kadar. Bu, tutkunun mantığın dostu olduğunu gösterir. Öyleyse tutku mantıkla aynı şey midir? Hayır, tutku çocuklar ile zalimlerde bulunur ve Homeros, “Göğsüne vurdu ve böylece ruhunu azarladı.” dediğinde aralarındaki farka bir kanıt göstermiş olur.

      Ve şimdi nihayet, sağlam bir zemine vardık ve devletin erdemleriyle birey erdemlerinin aynı olduğu çıkarımını yapabiliyoruz. Çünkü devlette bilgelik, cesaret ve adalet ancak devleti oluşturan bireylerdeki bilgelik, cesaret ve adaletle sağlanabilir. Üç sınıfın her biri devlette kendi sınıfının işini yapacaktır ve bireyin ruhunun her bir parçası; mantık, üstün olan tutku, alt olan da müzik ve jimnastiğin etkisiyle birbirine uyum sağlayacaktır. Diplomat ve savaşçı, baş ve kol Mansoul’da birlikte hareket edecektir ve arzulara boyun eğdirecektir. Savaşçının cesareti, zevkler ve acılar yerine tehlikelerle ilgili doğru bir fikri koruma özelliğidir. Diplomatın bilgeliği, ruhun yetkisi ve mantığı olan küçük bir parçasıdır. Ölçülülük prensibi, hem bireyde hem devlette yönetimin ve yönetilenin dostluğudur. Adaletten zaten bahsettik ve onun hakkında söylenen fikir, sıradan örneklerle doğrulanabilir. Adil devlet ya da adil birey hırsızlık yapar mı? Yalan söyler mi? Eşini aldatır mı? Ya da insanlara ve tanrılara saygısızlık yapar mı? “Hayır.” Bunun sebebi, devlette veya bireyde olan birkaç özelliğin kendi işini yapması değil midir? Ve adalet, insanları ve devletleri adil yapan özelliktir. Dahası, bir iş için bir adam olması gerektiğini savunan önceki iş bölümümüz, devamında gelecek olan için bir hayal ya da beklentiydi ve bu hayal şimdi, ruhun üç akorunu birleştirip hayatın her alanında uyumlu hareket ettiren adaletle gerçekleştirildi. Ve ruhun içindeki unsurların itaatsizlik ve başkaldırısı olan adaletsizlik, adaletin zıddıdır ve ruhun hastalığıdır çünkü ruhta da bedendeki gibi iyi ve kötü davranışlar iyi ve kötü alışkanlıklar yapar, ayrıca adaletsizlik uyumsuz ve yapaydır. Erdem; ruhun sağlığı, güzelliği ve refahıdır. Ahlak bozukluğu; ruhun hastalığı, güçsüzlüğü ve sakatlığıdır.

      Yine eski sorumuz bize geri döner: Adalet mi adaletsizlik mi daha kazançlıdır? Soru gülünç bir hâl almıştır. Çünkü adaletsizlik, amansız hastalıklar gibi, hayatı yaşanmaya değer kılmaz. Benimle şehrin tepesindeki zirveye gel ve erdemin tek bir türüne, ahlaksızlıkların, aralarında hem devlette hem bireyde olan özel dört tanesi olan sonsuz türlerine bak. Bir tür erdeme karşılık gelen devlet, işte bizim tanımladığımızdır. Orada mantık iki addan biriyle hükmeder: Monarşi ve aristokrasi. Böylece hem devletlerde hem ruhlarda beş tür bulunur…

      Ruhun üç tane becerisi olduğunu kanıtlama çabası ile Platon, bu üç beceriyi farklı kılanı СКАЧАТЬ