Бадиият жозибаси. Эркин Рахмонов
Чтение книги онлайн.
Читать онлайн книгу Бадиият жозибаси - Эркин Рахмонов страница 28
Иккинчидан, шоир бошқа шоир тахаллусида иттифоқ санъатини қўлласа, соф анъанавийликнинг кўриниши бўлиб ҳисобланади. Масалан, Мунис ўз асарларида ўз тахаллусида иттифоқ санъатини қўллаган. Кейинчалик бу тахаллусни Роқим ва Авазлар иттифоқ санъатида қўллаганларки, буни соф анъанавийлик десак бўлади. Мунис:
Фироқингда ёлғуз чекармен фиғон кўп,
Бўлуб Мунисим бўйла ҳолимға раҳм эт.91
Байти Мунис асарларида “Мунис” бош ҳарф билан берилиб, фикр соғломлигига зарар етган (1980 йилги нашрда ҳам, 255-бет).
Роқим Мунисга бир неча шеърлар бағишлаган. Шу шеърларнинг биридан икки байт ўқиймиз:
Топар бир дамда сиҳҳат хаста кўнглум,
Менга ул чашми бемор ўлса мунис.
Кечар икки жаҳон султонлиғидин,
Ҳазин Роқим била ёр ўлса мунис.92
Матннинг биринчи байтида “мунис” сўзи тахаллус иттифоқи тарзида қатнашган. Иккинчи байтдаги “мунис”га келсак, бунда иттифоқ санъати эмас, балки ийҳом санъати қатнашган. Бу байтни қуйидагича талқин қилса ҳам бўлади:
Кечар икки жаҳон султонлиғидин,
Ҳазин Роқим била ёр ўлса Мунис.
Келтирилган икки байтдан ийҳом ва иттифоқ фарқларини аниқ сезиш мумкин. Биринчи байтнинг иккинчи мисрасини қуйидагича ёзсак, хато бўлади:
Менга ул чашми бемор ўлса Мунис.
Демак, иттифоқ санъатида шоир тахаллуси ялт этиб эсга тушади, холос. Бу ерда сўзнинг луғавий маъносигина аҳамиятга молик. Ийҳомда эса, ўша сўз икки маъноли бўлиб, мисрани иккала маънода ифодалаш мумкин. Баъзан тасодифан иттифоқ санъати билан ийҳом баробар келиб қолиши мумкин. Чунончи, Зокиржон Ҳабибий ғазалининг мақтаъида шундай ҳодиса содир бўлганки, буни қуйидагидек бемалол икки хил талқин этиш мумкин:
Қурди, Ҳабибим, деди ҳукм айлади,
Кўнглим аро эрди бу аҳком ком.93
Биринчи байтдаги “Ҳабибим” сўзида ҳам “дўстим” тушунчаси, ҳам шоир тахаллуси кўзда тутилган. Бироқ ажрим қилиш юзасидан қатъий талаб қўйилса, иттифоқ санъати бу мурофаада ғолиброқ бўлиб чиқади.
Ийҳом ва иттифоқнинг баробар келишида ажрим қилиш имкони бўлмайдиган ҳолатлар ҳам бўлади. Урду шоир ва адиби Мирзо Расвонинг “Бир хонимнинг саргузашти” романида шундай ажиб бир ўрин бор. Таржимон маҳорати ва ўзбек-урду тилларининг лексик умумийликлари бошқа тилда ҳам поэтик санъатларни тиклаш имконини берган:
“Расво: – Қулоқ солсинлар:
Севги кўйида дучор бўлдинг нечун Расвога
Энди қўймайман сени расво айламагунча.
Умров: – Дарвоқеъ, хуб айтганлар.Лекин бунда ўзларининг тахаллуслари ҳам ўзгача лутф пайдо қиладир.
Расво: – Тахаллусдан гапирмасинлар. Бир инояткорнинг инояти билан ҳозир Лакновда бир эмас, бир нечта Расво бор. Ҳойнаҳой одамлар ўзларининг туппа-тузук тахаллусларидан воз СКАЧАТЬ
Мунис, Танланган асарлар, ДБАН, Т., 1957, 266-бет.
Роқим, Танланган асарлар, ДБАН, Т., -бет.
Ҳабибий, Девон, Ғ.Ғ.номидаги АСН, 1975, 216-бет.