Qasoskorning oltin boshi. Xudoyberdi To‘xtaboyev

Чтение книги онлайн.

СКАЧАТЬ yetti paxsalik devori ham bitib, to‘rt joyiga bulutdek baland darvoza o‘rnatildi. Ammo, hisob-kitob qilinadigan kun cho‘zilgandan-cho‘zilaverdi. Hamdamboyning etagini hech tutib bo‘lmay qoldi.

      Nihoyat, bugun ertalab o‘klonlik bir to‘da ustamardikorlar yo‘l-yo‘lakay Javlonqul bilan Xolbeklarni olib boyning qo‘rg‘oniga yo‘l olishdi. Xayriyat, boy qo‘rg‘onda ekan: qarindosh-urug‘lari, yaqin-yiroqlari bilan to‘planishib, bo‘lajak katta to‘yning maslahatini qilayotgan ekanlar. Maslahatga qozi, mingboshi va atrof bo‘lis hokimlari ham taklif etilgan ekan. Ichkari hovlida quyuq ziyofat berilmoqda edi.

      Boy cho‘ziq yuzli, ingichka boshli, yuzida no‘g‘ay qovoqdek katta burundan boshqa hech narsa ko‘rinmaydigan, yirik ko‘zlari hamisha chaqchayib boqadigan, qotma, terakdek novcha bir kishi edi. Boshida oq parcha salla, egnida ko‘k movut chakmon, ikki qo‘lini orqaga qilgancha bitta-bitta qadam bosib da’vogarlar yoniga keldi.

      Xush ko‘rdik, musulmonlar, – dedi u ingichka kallasini xiyol egib.

      – Davlatingiz ziyoda bo‘lsin, Boybuva! – bir ovozdan deyishdi da’vogarlar qo‘llarini ko‘ksilariga qo‘yishib.

      – Xo‘sh, xizmat? – andak vahshat bilan so‘radi Hamdamboy.

      Da’vogarlar «sen gapir, sen boshla», deya bir-birlarini turtishib turishaverdi. Javlonqul o‘zini qo‘lga olib:

      – Hisob-kitob qilgani keluvdik, Boybuva, – dedi.

      – Qanaqa hisob-kitob? – o‘siq qoshlari baland-past bo‘lib do‘qqa o‘tdi boy.

      – Boybuva, men qo‘rg‘oningizda bir yuz-u yigirma kun paxsa urdim.

      – Xo‘sh, urgan bo‘lsang nima qipti?!

      – Va’da qilganingizdek kuniga uch tangadan hisoblasak, 360 tanga bermog‘ingiz darkor.

      – Nima?!.

      – Shuni so‘rab keldim. Xudoyo davlatingiz bundan ham ziyoda bo‘lgay. Qizimni uzatmoqchiman. Haqqimni bersangiz.

      – Sen, nonko‘r nimalar deyapsan o‘zing?! Betofiq!!

      – Astag‘furullo, – dedi Javlonqul yoqasini ushlab va o‘zidan ham battarroq hang-u mang bo‘lib turgan da’vogarlarga bir-bir boqib chiqdi.

      Hamdamboy yaqinroq kelib, Javlonqulning qalin soqolidan tortib, iyagini yuqori ko‘tardi:

      – Ishlagan bo‘lsang, qorningni to‘yg‘azganman-ku, nonko‘r!

      – To‘g‘ri, to‘yg‘azgansiz.

      – Tushlikka sho‘rva, xuftonga osh berganman-ku!

      – To‘g‘ri, bergansiz.

      – Har kuni o‘nlab qo‘ylar so‘yilib turdi-ku.

      – Bunisi ham to‘g‘ri, Boybuva.

      – Har chorshanbada novvos, yakshanbada ot so‘yib sen dangasalarni ziyofat qilib turganim esingdan chiqdimi?

      – Yo‘q, hammasi esimda, Boybuva.

      – Mana shularning barchasi pulga kelgan, haromi! Sen yaramaslarni yozi bilan boqqanim kam ekan-da! Senlarning o‘zing mendan qarzdorsanlar. Mirza! – deb qichqirdi oxirida Hamdamboy.

      – Labbay, Boyota! – zipillab yugurib keldi boyning kirim-chiqimlarini boshqaradigan mahrami Olim Mirzo.

      – Qarzdorlar daftarini keltir buyoqqa!

      – Daftar qo‘limda, Boyota.

      – O‘qib ber, bu nonko‘rlarga!

      Olim Mirzo gap nimaga borib taqalishini sezgan ekanmi yoki avvalroq kelishib olgan ekanlarmi, har qalay qarzdorlarning ismi, otasining ismi qayd etilgan daftarning xuddi o‘sha betini ochib, taxt qilib turgan ekan. Mullabachchalarning tilovatiga o‘xshatib, cho‘zib o‘qiy boshladi:

      – «Bismillohur rahmonur rahim, oqil-u fozillar ishtirokida sarhisob qilinganidan so‘ng imorat qurilishi hisob-kitobi ma’lum-u ravshan bo‘ldikim, qo‘rg‘on qurilishiga sarflanmish mablag‘lar, xarjlangan kumush-u tillolar bo‘lib o‘tmish ishlar va bajarilgan yumushlarga nisbatan bag‘oyat ko‘pdur. Qo‘l uchida ishlab, sifatsiz ish bajargan, ish bajarish borasida Hamdamboy Akramboy o‘g‘lini o‘rinsiz chiqimlarga duchor-u mubtalo qilgan usta Jamol usta Kamol o‘g‘li ming tanga, Javlonqul Mavlonqul o‘g‘li uch yuz tanga, Xolbek Ravshanbek o‘g‘li uch yuz tanga… qarzdordirlarkim ushbuni undirmoq uchun qoziyi bokaramga murojaat bo‘ldi…»

      Olim Mirzo bir sahifani o‘qib, bismillo deya ikkinchi sahifani ochmoqchi bo‘lgan edi:

      – Ey, to‘xta! – deb halidan buyon karaxt bo‘lib turgan Javlonqul daftarga qo‘l cho‘zdi.

      – Qo‘lingni tort, betofiq! – jerkib dedi Olim Mirzo.

      – Boybuva, bu qanaqa gap bo‘ldi? – bir ovozdan so‘rashdi da’vogarlar.

      – Bu shundoq gapkim, – qoshlarini kerib, har bir so‘zini chertib-chertib dedi Hamdamboy, – qarzdorlar uch kun muhlat ichida qarzini to‘lagaylar, bo‘lmasa uy-joylari «kim oshdi»ga qo‘yilur.

      – Nima?!—barobariga baqirib yuborishdi da’vogarlar.

      – Endi uylaringga jo‘nanglar, – burilib keta boshladi Hamdamboy.

      – To‘xtang, Boybuva, – Javlonqul boyning etagidan ushladi.

      – Ol qo‘lingni, haromi!

      – Boybuva!

      – Ol deyapman! – shunday deb boy qattiq silkingandi Javlonqul etakni qo‘lidan chiqarib yuborsa, haqqini undirolmagani ustiga qulog‘idan qarzga botishi ham aniq bo‘lib qolayotgandek movut chakmon o‘ngirini shunday bir kuch bilan o‘ziga tortdiki, boy himoyaga mahtal ekanmi yoki ataylab qildimi, har qalay, yuzi bilan yerga yiqilib tushdi, oq parcha salla boshidan uchib ketdi.

      Yo‘q, Javlonqul uni yiqitmoqchi emasdi. Yo‘q, u shunchaki Boybuvani to‘xtatmoq bo‘lib o‘ziga tortgan edi, xolos.

      – Voydod, boy otamni o‘ldirib qo‘yyaptilar! – ovozining boricha baqirib yubordi Olim Mirzo.

      Vahimali chinqiriqni eshitib, ichkaridan Hamdamboyning o‘g‘illari Zamonbek, Davronbek, Jabborbek, kuyovlari Mirzoumar, G‘aniboyvachchalar quyuq ziyofat yeb, xonadonning egasi sha’niga hamd-u sanolar o‘qib o‘tirgan boy-u mirzolar, Shahob bo‘lisi hokimi Mirzo Hayitmurod, Dahbed bo‘lisi hokimi Mirzo Hamidlar hay-haylashib yugurib chiqishdi. Valine’matlari va pushti panohlari bo‘lmish Boybuvaning boshidan sallasi uchib, yerga cho‘zilib yotishi ularning hamiyatlariga qattiq tegib, g‘azab otiga minishdi.

      – Urr, bosqinchilarni ur! – deb baqirdi Zamonbek, – yalangoyoqlarni ur!

      Qo‘rg‘on tashida otlarini xashakka qo‘yib, suhbatlashib o‘tirgan bo‘lis hokimining bekorchilikdan xirsdek semirib ketgan, kasb-korlari faqat urish-u kaltaklashdan iborat bo‘lib qolgan navkarlari ham: «Ur, bos!», deb ichkariga yopirilib kirishdi.

      Mujik qishloqdan rus askarlari yetib kelguncha da’vogarlarning hammasini СКАЧАТЬ